Psychopata nie zawsze wygląda jak bohater thrillera – bywa czarujący, elokwentny i nienagannie ubrany. Jednak badania pokazują, że dwa sygnały powinny zapalić w nas czerwoną lampkę. To właśnie one najczęściej poprzedzają agresję i mogą zwiastować realne zagrożenie.
Psychopata często kojarzy się z niebezpiecznym przestępcą o groźnym spojrzeniu. W dużej mierze jest to zasługa twórców filmowych, którzy utrwalili wizerunek psychopaty jako „szalonego mordercy”. Tymczasem współczesne badania pokazują, że rzeczywistość jest znacznie bardziej subtelna i często zupełnie niewidoczna na pierwszy rzut oka. Osoby o cechach psychopatycznych mogą wyglądać jak całkowicie „normalni” ludzie – eleganccy, elokwentni, z nienagannymi manierami. Mogą być naszymi współpracownikami, sąsiadami, a nawet znajomymi. Nie sposób rozpoznać ich po wyglądzie. O tym, kim są, mówią dopiero ich czyny i sposób, w jaki traktują innych.
Tegoroczne badania amerykańskich naukowców, A.L. Robbinsa i M.M. Yalcha, pokazują, że psychopatia jest jednym z najsilniejszych czynników związanych z agresywnymi zachowaniami. Autorzy zauważyli, że spośród wielu cech psychopatycznych, takich jak impulsywność, brawura czy powierzchowny urok, to właśnie dwa elementy najczęściej poprzedzają przemoc i zachowania krzywdzące innych:
1. Chłodna bezwzględność – brak empatii, obojętność na uczucia i cierpienie innych, brak wyrzutów sumienia.
2. Manipulacyjność – wykorzystywanie ludzi jak narzędzi, wyłącznie dla realizacji własnych celów.
Eksperci określają te cechy wspólnym mianem „bezdusznej manipulacji” (callous manipulation). Okazało się, że im silniej są one obecne, tym większe ryzyko wystąpienia różnych form agresji: łamania zasad, przemocy słownej, izolowania czy ośmieszania innych, a także agresji fizycznej.
Psychopatia to złożony zestaw cech osobowości, często opisywany jako połączenie brawury, okrucieństwa i impulsywności. Jednak badania Robbinsa i Yalcha jasno pokazują, że to przede wszystkim chłód emocjonalny i skłonność do manipulacji stanowią największe zagrożenie. Badacze zauważyli, że osoby o takich cechach nie odczuwają potrzeby dbania o dobro innych i chętnie wykorzystują innych w sposób instrumentalny.
Co ciekawe, w przypadku niektórych osób pewną rolę ochronną przed łamaniem zasad i agresją społeczną może odgrywać niska samoocena, choć nie chroni ona przed przemocą fizyczną. Jak tłumaczą badacze, może to oznaczać, że osoby, które źle o sobie myślą, rzadziej angażują się w pewne formy agresji, ale jeśli brakuje im empatii, nadal mogą być zdolne do wyrządzenia innym poważnych krzywd.
W codziennym życiu możemy spotkać osoby przejawiające tzw. ciemne cechy osobowości. Nie zawsze oznacza to, że są realnym zagrożeniem, ale jeśli ktoś konsekwentnie okazuje brak empatii i traktuje innych jak pionki w grze, jest to sygnał, którego nie warto ignorować. W relacjach prywatnych może to oznaczać próby manipulacji, wywoływania poczucia winy czy izolowania nas od innych. W pracy taka osoba może natomiast rywalizować kosztem zespołu, podważać autorytet innych lub nawet sabotować projekty.
Eksperci podkreślają, że w przypadku poważnych obaw co do zachowania takiej osoby warto zwrócić się o pomoc do psychologa, mediatora, doradcy ds. bezpieczeństwa, a w sytuacjach krytycznych – do odpowiednich służb.
Źródła: W.L. Patrick, „The Traits That Predict Physical and Social Aggression”, psychologytoday.com; A.L. Robbins, M.M. Yalch, „The hierarchical structure of psychopathy and the prediction of aggression”, psycnet.apa.org [dostęp: 21.08.2025].