„Mówili ludzie, którzy go znali, że on, kiedy był gdzieś, to był cały. Bardzo szybko też potrafił odejść, mówiąc: »To ja wychodzę, nie zatrzymujcie mnie«” – mówiła o Edwardzie Stachurze jego bratanica Monika Stachura, dziennikarka i redaktorka naczelna magazynu „Sens”. Łatwo doszukać się tego podejścia również w jego twórczości. Oddawał się jej cały do tego stopnia, że potrafił toczyć batalię z redaktorami pracującymi nad wydawaniem jego dzieł o jedno słowo. Jednocześnie szybko się z nią pożegnał. W chwili samobójczej śmierci miał bowiem jedynie 42 lata.
Nieodłącznym elementem jego wizerunku były jeansy i jeansowa kurtka, a te pierwsze podobno ubrał nawet na swój ślub z późniejszą pisarką Zytą Oryszyn. Nieodłącznym elementem twórczości zaś – jego własne zasady i reguły. Jakub Beczek, historyk literatury i krytyk literacki, we wstępie do obszernego zbioru twórczości poety „Cała jaskrawość” nazwał to jego supermocą. „Edward Stachura stworzył własny styl, niezwykle oryginalny, a jednocześnie szalenie zaraźliwy. Do tego stopnia, że już po przeczytaniu kilku fragmentów zaczynamy myśleć i mówić Stachurą. »Cudne manowce«, »zjawa realna«, »potęga«, »zagłada« czy »Santa Polonia« – wiele takich zwrotów szybko wpada w ucho. Zresztą mówił Stachurą sam Jarosław Iwaszkiewicz (wieloletni redaktor naczelny »Twórczości«), który z miejsca dostrzegł i docenił jasność, a pewnie i »skamandryckość« tego pisarstwa” – pisał.
Jasność w kontekście twórczości Edwarda Stachury nie jest oczywista. Odnaleźć ją można przede wszystkim w jego wczesnych utworach, te późniejsze, czytane i uwielbiane najliczniej, były raczej owite dość wyraźną smugą cienia. Całe jego życie oparte było zresztą na skrajnościach pozbawionych stanów pośrednich. Henryk Bereza mawiał, że Stachura uprawiał „życiopisanie”. I nie ma chyba bardziej trafnego określenia jego twórczości. By więc zrozumieć istotę twórczości Stachury, trzeba zagłębić się w jego biografię. Jej rys pięknie nakreślił Robert Rient w tekście, który możecie przeczytać poniżej.
Pisał wiersze, piosenki, ciągle prowadził zapiski. Śpiewał i grał na gitarze, swoją poezję lubił recytować podczas towarzyskich spotkań. Jego twórczość była z jednej strony liryczna, z drugiej – miała pewien łotrzykowski sznyt, co Monika Stachura trafnie opisała jako „chłopackość i smugę cienia”. „Był zbudowany z rozpaczy” – pisał z kolei Robert Rient. Po śmierci stał się idolem młodzieży jako ten, któremu w świecie było po prostu niewygodnie. Teraz, wracając do jego dzieł, nie sposób po raz kolejny nie zachwycić się ich złożonością. Oto kilka cytatów z tych, które trzymamy głęboko w pamięci.
„Nie zna smaku prawdziwego życia, kto przez tunel samotności się nie przeczołgał”.
„Moje myśli opiekują się Tobą. Niezależnie czy bez Twojej, czy za Twoją zgodą”.
„Stojąc w miejscu, też można zabłądzić”.
Edward Stachura, „Dzienniki. Zeszyty podróżne 1”
„O miłości się nie mówi. Miłość się wyraża. Słowem również, ale to jest tylko jedna z rozlicznych manifestacji, manifestacja słowna, i nie powiedziałbym, że najlepsza”.
Edward Stachura, „Dzienniki. Zeszyty podróżne 1”
„Na pewno jest tak, że to, co przeżywa się z kimś, wspólnie z kimś – przeżywa się podwójnie”.
Edward Stachura, „Dzienniki. Zeszyty podróżne 1”
„Idź dalej niezłomnie, a mnie zostaw sny. Nic nie jest stracone, skończone też nie, gdy droga przed tobą, a sam jesteś w tle”.
Edward Stachura, „Piosenki”
„Cokolwiek pomiędzy ludźmi kończy się – znaczy: nigdy nie zaczęło się. Gdyby prawdziwie się zaczęło – nie skończyłoby się. Skończyło się, bo nie zaczęło się. Cokolwiek prawdziwie się zaczyna – nigdy się nie kończy”.
Edward Stachura, „Fabula rasa. Z wypowiedzi rozproszonych”
„I niech sobie będą wszyscy mądrzy ze swoimi rozumami, a ja z moją miłością niech sobie będę głupi”.
Edward Stachura, „Siekierezada”
„Wszystko, co mam, jest w niej zakochane”.
Edward Stachura, „Siekierezada”
„Ja się czuję bardzo bezpiecznie, jak jestem sam. Najwięcej. Bardzo mi jest dobrze ze sobą samemu. Ja od razu powiem temu, który mnie odkryje, żeby się na mnie nie gniewał, jak sobie będę odchodził trochę co jakiś czas”.
Edward Stachura, „Opowiadania”
„Że są góry i morza, i rzeki, wielkie dzięki. Że jest wiosna i lato, i jesień, wielkie dzięki. Że jest zima, wielkie dzięki. Że są pola i lasy, i słońce, i lasy cieniste, wielkie dzięki. Że są psy i krowy, i kozy, wielkie dzięki. Że jest ziemia i niebo, że są chmury, wielkie dzięki. Że może będzie padać śnieg, wielkie, wielkie dzięki”.
Edward Stachura, „Cała jaskrawość”
„Powiem krótko. Ja kocham siebie i kocham straszliwie i bezgranicznie życie moje takie, jakie jest. Kiedy jestem smutny, nie ma takiego drugiego smutku. Kiedy jestem wesoły, nie ma takiej drugiej radości”.
Edward Stachura, „Opowiadania”
„Gdybyś to sobie w pełni uświadomił, przestałbyś szukać tanich, wulgarnych lub drogich, wyszukanych, wyrafinowanych pociech, uciech i ukojeń. Przestałbyś zagłuszać się bezustannie i w kółko byle czym i byle wszystkim, przestałbyś miotać się na lewo, na prawo i pośrodku; spróbowałbyś zatrzymać się, spróbowałbyś stanąć nieruchomo oko w oko, twarzą w twarz z całym światem, nie oczekując niczego”.
Edward Stachura, „Fabula rasa. Z wypowiedzi rozproszonych”
„Byłem buntownikiem łagodnym, najłagodniejszym z możliwych, ale krańcowym. Poszedłem do końca. Czy za daleko? Chciałem unieść wszystkie nieszczęścia świata ludzi. I zwariowałem”.
Edward Stachura, „Dzienniki. Zeszyty podróżne 2”
„– Więc co mam powiedzieć?
– A czy trzeba zawsze coś powiedzieć? Czy trzeba hałasować? Kiedy się nie ma nic do powiedzenia, co można powiedzieć?”.
Edward Stachura, „Fabula rasa”
„Prawdziwie żyć to żyć i nawet nie nazywać tego życiem. Bo po co? Czy życie potrzebuje siebie nazywać życiem? I czy życie chce żyć? Życie ani chce żyć, ani nie chce. Życie żyje”.
Edward Stachura, „Fabula rasa”
„Już od dawna wiedziałem, że łatwo można oszaleć. Nietrudno. Nie myślałem jednak, że tak straszliwie łatwo. Z czasem zacząłem coraz lepiej się na tym znać. Tak, że teraz mogę postawić zagadkę: jaka jest najłatwiejsza rzecz na świecie? Oszaleć! I druga zagadka: jaka jest najtrudniejsza rzecz na świecie? Nie oszaleć!”.
Edward Stachura, „Cała jaskrawość”