Noam Chomsky – filozof języka, rewolucjonista lingwistyki, ale i nieugięty krytyk społeczny. Przez jednych jest wychwalany jako sumienie współczesnej Ameryki, przez innych odsądzany od czci i wiary za radykalizm i bezkompromisowość. Niezależnie od tego, jaki mamy do niego stosunek, pisma i wypowiedzi Chomsky’ego to skarbnica uniwersalnych cytatów o sile ludzkiej woli. Można w nich też odnaleźć wiele brutalnych prawd o współczesnym świecie, z których część smakuje jak gorzka pigułka. Jednak gdy ją przełkniemy, zyskamy zupełnie nowe, szersze spojrzenie na otaczającą nas rzeczywistość.
Trudno dziś znaleźć intelektualistę, który budziłby równie skrajne emocje, pozostając jednocześnie jednym z najczęściej cytowanych myślicieli świata. Oto i on: Noam Chomsky. Urodzony w 1928 roku w Filadelfii, jeszcze za swojego życia przeszedł do historii jako ojciec współczesnej lingwistyki generatywnej. Jego rewolucyjne idee dotyczące gramatyki uniwersalnej i teorii wrodzonej kompetencji językowej na zawsze zmieniły sposób, w jaki postrzegamy język jako element ludzkiej natury. Dzięki swojej przełomowej pracy, „Syntactic Structures” („Struktury składniowe”, 1957), Chomsky dokonał w lingwistyce podobnego przewrotu, jaki Einstein przeprowadził w fizyce – stworzył nowy paradygmat, pokazując, że język to nie tylko społeczny konstrukt, ale fundamentalna cecha biologiczna człowieka.
Ale lingwistyka to tylko połowa jego dorobku. Drugą twarz Chomsky’ego stanowi działalność społeczno-polityczna. Od lat 60. XX wieku ten intelektualny buntownik konsekwentnie staje po stronie słabszych, krytykując amerykański imperializm, neoliberalizm oraz globalne nierówności ekonomiczne. Występując przeciw wojnom w Wietnamie, Iraku czy Afganistanie, obnażał hipokryzję zachodnich demokracji, zarzucając im wykorzystywanie retoryki praw człowieka jako przykrywki do realizacji interesów gospodarczych i politycznych elit.
Jego zaangażowanie w obronę wolności słowa, piętnowanie korupcji władzy i odważne stawianie niewygodnych pytań uczyniły go ikoną lewicy – choć sam Chomsky, zawsze ostrożny wobec etykiet, woli określać siebie po prostu jako libertariańskiego socjalistę, ceniącego demokrację bezpośrednią, oddolną organizację społeczną i krytycznego wobec wszelkich form autorytaryzmu.
W wieku ponad dziewięćdziesięciu lat Chomsky nadal pozostaje aktywny, nie przestając być solą w oku rządzących i jednocześnie inspiracją dla kolejnych pokoleń aktywistów. Bez względu na ocenę jego poglądów, trudno zaprzeczyć, że od dekad konsekwentnie zmusza świat do refleksji. A nas samych zmusza do tego, by stawać oko w oko ze swoimi słabościami i nie zasłaniać się wygodą czy doraźnymi korzyściami w dążeniu ku dobru oraz samodoskonaleniu.
Oto 10 cytatów z jego twórczości, które dają do myślenia.
Jeżeli założysz, że nie ma nadziei, gwarantujesz sobie, że ta nadzieja nigdy się nie pojawi. Jeżeli założysz, że możliwość zmieniania rzeczy istnieje, wtedy pojawia się prawdopodobieństwo, że zmienisz świat na lepsze. Wybór należy do ciebie.
Jeśli wierzysz w wolność słowa, to wierzysz w wolność głoszenia poglądów, które ci się nie podobają. Goebbels był zwolennikiem wolności wygłaszania poglądów, które mu się podobały. Stalin też. A jeśli ty jesteś za wolnością słowa, to znaczy to, że jesteś za wolnością wygłaszania dokładnie tych poglądów, których nienawidzisz.
Optymizm to strategia budowania lepszej przyszłości. Bo jeśli nie uwierzysz, że przyszłość może być lepsza, raczej nie podejmiesz wysiłku i odpowiedzialności, by ją taką uczynić.
Nie powinniśmy gonić za bohaterami, powinniśmy gonić za wielkimi ideami.
Czytaj także: Fryderyk Nietzsche – najważniejsze cytaty filozofa, które odmienią twoje spojrzenie na rzeczywistość
Jak więc zostaje się aktywistą? Najprostsza odpowiedź brzmiałaby: nie stajemy się aktywistami, po prostu zapominamy, że nimi jesteśmy. Wszyscy rodzimy się z współczuciem, hojnością i miłością do innych w sobie. Wszyscy jesteśmy poruszeni niesprawiedliwością i dyskryminacją. W głębi duszy wszyscy jesteśmy zatroskanymi istotami ludzkimi. Wszyscy chcemy bardziej dawać niż otrzymywać. Wszyscy chcemy żyć w świecie, w którym solidarność i towarzyskość są ważniejszymi wartościami niż indywidualizm i egoizm. Wszyscy chcemy dzielić się pięknem; doświadczać radości, śmiechu, miłości; i razem eksperymentować.
Rodzaj pracy, która powinna stanowić główną część życia, to taka praca, którą chciałbyś wykonywać, nawet gdybyś nie otrzymywał za nią wynagrodzenia. To praca wynikająca z twoich wewnętrznych potrzeb, zainteresowań i trosk.
Być naprawdę wykształconym (...) – oznacza wiedzieć, gdzie szukać, jak formułować poważne pytania, jak kwestionować przyjętą doktrynę, jeśli to zasadne, jak znaleźć własną drogę, jak kształtować pytania warte podjęcia i jaką ścieżką podążać, by je zgłębiać. To oznacza znać i rozumieć wiele rzeczy, ale także – i to jest znacznie ważniejsze niż wiedza, którą zgromadziłeś w pamięci – wiedzieć, gdzie szukać, jak patrzeć, jak zadawać pytania, jak kwestionować, jak działać niezależnie, jak radzić sobie z wyzwaniami, które stawia przed tobą świat, oraz z tymi, które pojawiają się w toku twojej samodzielnej edukacji, poszukiwań i badań – we współpracy i solidarności z innymi.
Jest całkiem możliwe – a nawet, jak można przypuszczać, wysoce prawdopodobne – że zawsze będziemy dowiadywać się więcej o ludzkim losie i naturze z powieści niż z psychologii naukowej.
Czytaj także: Arthur Schopenhauer i jego 8 boleśnie prawdziwych cytatów o życiu
Czytanie książki nie oznacza jedynie przewracania kolejnych stron. To oznacza myślenie o niej, rozpoznawanie fragmentów, do których chce się wrócić, zastanawianie się, jak umieścić ją w szerszym kontekście, rozwijanie zawartych w niej idei. Nie ma sensu czytać książki, jeśli pozwalasz, by przepływała przed twoimi oczami, a dziesięć minut później całkowicie o niej zapominasz. Czytanie to intelektualne ćwiczenie, które pobudza myślenie, rodzi pytania i rozwija wyobraźnię.
Najsprytniejszym sposobem na utrzymanie ludzi w bierności i posłuszeństwie jest ścisłe ograniczenie spektrum dopuszczalnych opinii, ale jednoczesne pozwalanie na ożywioną debatę w ramach tego spektrum – można nawet zachęcać do bardziej krytycznych i buntowniczych poglądów. Dzięki temu ludzie odnoszą wrażenie, że uczestniczą w wolnej wymianie myśli, choć cały czas założenia systemu są wzmacniane przez nałożone ograniczenia zakresu debaty.