Pogarda często kojarzy nam się z czymś bezczelnym i ostentacyjnym. Tymczasem na co dzień zwykle ukrywa się w drobnych gestach, minach czy tonie głosu. Może być tak dobrze zawoalowana, że chociaż czujemy, że coś jest nie tak, nie jesteśmy w stanie „złapać kogoś za rękę”. Taka cicha pogarda stopniowo rujnuje przyjaźnie, związki czy relacje w rodzinie. Warto rozpoznać ją jak najwcześniej – kiedy jeszcze możliwe jest rozwiązanie zamiecionych pod dywan konfliktów i zaspokojenie palących potrzeb emocjonalnych.
Pogarda nie potrzebuje słów. Często to właśnie „drobiazgi” stanowią jasny komunikat: „To, co mówisz, jest niewarte uwagi”, „nie szanuję cię”. Początkowo możemy je ignorować lub nawet ich nie zauważać, jednak z czasem zaczynamy się czuć coraz bardziej nieważne, niewysłuchane, niechciane.
Osoba wyrażająca pogardę nie musi wcale ostentacyjnie przewracać oczami, wzdychać czy parskać śmiechem. Może być nawet nieświadoma, że na jej twarzy pojawiają się charakterystyczne „miny”. Wystarczy ułamek sekundy, aby mimika „oddała” negatywny ładunek emocjonalny i zostawiła nas z podkopanym poczuciem własnej wartości.
Zdaniem ekspertów takimi mikroekspresjami mogą być:
- Delikatne skrzywienie nosa lub wargi, jakby druga osoba „śmierdziała”,
- Zaciśnięte usta,
- Uniesienie brwi,
- „Martwy uśmiech” – usta unoszą się, ale oczy pozostają zimne i bez wyrazu,
- Błyskawiczne zmrużenie oczu.
Oczywiście samo pojawienie się jednej czy dwóch z tych min wcale nie musi od razu sygnalizować pogardy – każdy ma prawo mieć gorszy dzień czy być zdenerwowany. Jeśli jednak powtarzają się regularnie i współwystępują np. z sarkazmem, to już czerwona flaga.
Jeśli pogardę może wyrażać mimika, to także mowa ciała. Do bardziej demonstracyjnych i jasnych sygnałów psychologowie zaliczają „przejmowanie” przestrzeni (np. rozkładanie nóg i ramion na kanapie tak, że druga osoba musi dosłownie się skulić) czy odwracanie się plecami. Jednak takie zachowania inni mogą łatwo zauważyć i uznać za bezczelne czy wyrażające brak klasy. Z tego powodu częściej spotykamy się z zakamuflowaną pogardą, którą ma dostrzec przede wszystkim jej ofiara.
Przykłady mowy ciała, która sygnalizuje „nie ma tu dla ciebie miejsca”:
- Odwracanie się bokiem i ustawianie się tak, że „pozornie” nie ma dla ciebie miejsca,
- Krzyżowanie ramion i nóg,
- Odchylanie głowy do tyłu, gdy mówisz,
- Odsuwanie się o krok, gdy podchodzisz,
- Odwracanie głowy i unikanie patrzenia na ciebie – nawet gdy wszyscy są zwróceni w twoją stronę, ta osoba może nagle zaglądać w telefon czy oglądać paznokcie,
- Zupełny brak reakcji – nawet gdy powiedziałaś coś ważnego lub zabawnego, ta osoba pozostaje bez ruchu, jakby była z kamienia.
Kolejnym cichym sygnałem pogardy jest ton głosu. W przypadku skrywanej pogardy ważne bywa nie to, co ktoś mówi, ale w jaki sposób to robi. Nie ma jednego tonu, który od razu zdradza czyjeś uczucia – czerwoną flagą jest jego wyraźna zmiana, gdy zwraca się akurat do ciebie.
Najbardziej oczywistym zachowaniem jest mówienie do ciebie jak do dziecka, np. przeciąganie słów („Ojeeeej, spoookojnie”) oraz pobłażliwy, przesłodzony ton, co sprawia, że czujesz się jak mała dziewczynka.
Innym zachowaniem, które może świadczyć o pogardzie, jest podnoszenie głosu i mentorski, pouczający ton. Taka osoba będzie „przywoływać cię do porządku” jak nauczyciel w klasie czy ksiądz na kazaniu. Nawet gdy potrzebujesz wsparcia, jesteś wyraźnie poruszona lub nawet roztrzęsiona, zamiast empatii pojawi się u niej poczucie wyższości lub irytacja, która zamiast uspokajać, może wywoływać zawstydzenie czy poczucie, że dramatyzujesz.
Chociaż każdej z nas zdarza się komuś przerwać i często nie kryje się za tym nic więcej niż pośpiech czy zdenerwowanie, gdy takie zachowanie pojawia się regularnie i uporczywie, warto potraktować to jako sygnał ostrzegawczy.
Jak w przypadku poprzednich zachowań – przerywanie przybiera mniej lub bardziej „rzucające się” w oczy formy. Nie zawsze polega na gwałtownym wchodzeniu w zdanie i zmianie wątku (np. „Dobra, wiem, do czego zmierzasz. Wróćmy lepiej do…”).
O pogardzie może świadczyć kończenie za ciebie zdania – szczególnie jeśli towarzyszy mu prześmiewcza zmiana sensu twojej wypowiedzi i unieważnianie tego, co czujesz. Oto kilka przykładów:
- „Zrobiło mi się wtedy przykro, bo…” – „bo wszystko jest dla ciebie traumą.”
- „Zależało mi, żebyś przyszedł na to spotkanie, bo…” – „bo świat się kręci wokół twoich planów, wiem.”
- „Wydaje mi się, że mnie ignorujesz, bo…” – „bo jak ktoś nie pisze do ciebie co pięć minut, to znaczy, że cię nienawidzi, nie?”
Inną bolesną formą przerywania jest publiczne poprawianie mało istotnych faktów (np. „To było w środę, nie we wtorek”) czy wytykanie błędów językowych, gdy ty opowiadasz o czymś trudnym lub ważnym, przez co tracisz wątek i czujesz zakłopotanie.
Próbujesz przeprowadzić poważną rozmowę lub opowiadasz coś w emocjach, a ktoś ogranicza swoje odpowiedzi do „Mhmm”, „Yhm”, „Spoko”, „Ok”? Zadajesz pytanie lub prosisz o poradę i słyszysz tylko: „Nie wiem”, „Nieważne”, „Jak chcesz”? Zamiast dialogu, „wchodzenia głębiej”, dopytywania, druga strona reaguje pasywną agresją i zamienia spotkanie w walkę na argumenty? Te wszystkie zachowania wskazują, że tylko tobie zależy na budowaniu więzi czy porozumienia.
Jeśli dochodzą do tego lekceważąca mimika czy gesty, jak machnięcie ręką, to tak naprawdę dostajesz jasny przekaz: „Twoje uczucia i myśli mnie nie interesują”. Gdy tak traktuje cię bliska osoba, jak partner czy przyjaciółka, to świadczy nie tylko o pogardzie, ale także emocjonalnym wycofaniu się z relacji. Możecie dalej się widywać, ale prędzej czy później zaczniesz odczuwać samotność.
Artykuł opracowany z wykorzystaniem: D. Bragança, „The Hidden Impact of Non-Verbal Facial Expressions on Communication”, anchoringyourlife.com (dostęp: 11.12.2025); S. Rodgers, „What Does Contempt in Relationships Look Like? Understanding It”, denvermenstherapy.com (dostęp: 11.12.2025); J. Luttman, „9 Examples of Contempt in a Relationship”, overcomewithus.com (dostęp: 11.12.2025).