Osoby z zaburzeniami narcystycznymi potrafią z mistrzowską precyzją ugodzić w nasz najczulszy punkt. Mają świetny zmysł obserwatorski i wykorzystają każdą okazję, by wytknąć nam nasze słabości celem zrzucenia na nas winy i wybielenia siebie. A wszystko dlatego, że egocentryzm idzie u nich w parze z panicznym lękiem przed przyznaniem się do błędu. Dlatego właśnie kłótnia z narcyzem jest tak zajadła – może on w nieskończoność odbijać piłeczkę, byle tylko nie musieć konfrontować się z własnymi niedostatkami. Specjalistka wyjawia, jakie odzywki są dla narcyza najbardziej charakterystyczne i jak na nie reagować.
Cortney Warren, doktor psychologii klinicznej po szkoleniach w Harvard Medical School, wymienia 6 zdań, które często padają z ust osób narcystycznych. Zwykle mają one jeden cel: zranić i podkopać pewność siebie kogoś, w kim narcyz widzi zagrożenie dla swojego ego. Teksty te słyszymy z reguły wtedy, gdy naruszyliśmy interes egocentryka, nie postępujemy tak, jak sobie zaplanował i traci nad nami kontrolę. Jeśli coś idzie nie po jego myśli, potrafi być naprawdę bezwzględny.
Pod listą najbardziej typowych tekstów narcyza znajdziecie podpowiedzi, jak reagować na jego zaczepki i nie dać się sprowokować. Najważniejsze, abyście nie brali jego słów zbytnio do siebie, bo najczęściej nie mają one nic wspólnego z rzeczywistością. Stanowią tylko zręczne narzędzie manipulacji i emocjonalnego szantażu, które ma was przekonać, że to z wami – nie z narcyzem – jest coś nie tak.
1. „Powinieneś/powinnaś być wdzięczny/wdzięczna, że w ogóle poświęcam ci czas”
W mniemaniu osoby narcystycznej jest ona kimś absolutnie wyjątkowym. Będzie więc ustawiać nas pod sobą w hierarchii ważności, celem poniżenia nas i przekonania, że jesteśmy nieistotni. Taki sam komunikat narcyz może nam wysyłać, mówiąc „Nie zasługujesz na mnie” lub „Masz szczęście, że wciąż chcę z tobą być”.
2. „Jesteś żałosny/żałosna”
To kolejna próba podkopania naszej pewności siebie i wywołania poczucia niższości. Po taką obelgę narcyz sięga zwykle wtedy, gdy nie chcemy dostosować się do jego oczekiwań. Będzie starał się udowodnić, że nasze dokonania są nic niewarte, a my sami jesteśmy „przegrani”.
3. „Potrzebujesz mnie”
Ten sam przekaz narcyz może wyrazić słowami: „Beze mnie nic nie znaczysz”. Jest to zabieg manipulacyjny. Mamy uwierzyć w to, że jesteśmy słabi, niesamodzielni i nieważni – chyba że ugniemy się pod żądaniami toksycznego partnera, kolegi czy szefa. Dopiero wtedy w jego oczach zyskamy jakąś wartość.
4. „Ci ludzie są beznadziejni. Po co w ogóle się z nimi zadajesz?”
Jedną z ulubionych taktyk narcyza jest izolacja ofiary. Ponieważ jego żywiołem jest manipulacja i kontrola, będzie on dążył do tego, by odciąć nas od wszelkich obiektywnych źródeł informacji o nim samym. W tym celu będzie krytykował naszą rodzinę, znajomych i przyjaciół, którzy mogliby go przejrzeć i w porę ostrzec nas przed toksycznym wpływem narcyza.
5. „Zachowywałbym/zachowywałabym się normalnie, gdybyś mnie nie zdenerwował/zdenerwowała”
Narcyz potrafi bezbłędnie odwracać kota ogonem. Nawet jeśli zrobi coś ewidentnie złego, i tak znajdzie sposób na to, by obwinić nas za swoje postępowanie. Powyższy tekst stanowi idealny przykład tej strategii manipulacyjnej. To, że narcyz złości się i jest agresywny, wcale nie jest jego winą, lecz naszą – bo przecież gdybyśmy go nie zdenerwowali, zachowywałby się inaczej. Taka postawa dobrze pokazuje, jak bardzo osoby narcystyczne boją się konfrontacji z własnymi niedostatkami i jak mocno są zdeterminowane, by zrzec się wszelkiej odpowiedzialności za swoje zachowanie.
6. „Nie mam ochoty tracić na to czasu”
Ten tekst możemy usłyszeć z ust narcyza, który ponownie odmawia wzięcia odpowiedzialności za własne błędy. W takiej sytuacji będzie udawał poirytowanego lub robił z siebie ofiarę (karanie ciszą), aby tylko uciąć dyskusję i nie musieć się z niczego tłumaczyć.
Czytaj także: Kłótnia z narcyzem – jak bronić się przed jego manipulacjami?
Według dr Cortney Warren najskuteczniejszym sposobem radzenia sobie z podobnymi zaczepkami jest (przede wszystkim) zachowanie zimnej krwi i pokazanie narcyzowi, że jego przytyki nie wywołują u nas przesadzonej reakcji emocjonalnej. Skrajne reakcje są niewskazane – nie powinniśmy krzyczeć ani chować się w sobie i zupełnie odpuszczać. Właśnie na tym najbardziej zależy toksykowi – bo gdy damy się sprowokować, poczuje się panem sytuacji i uzna, że jego triki działają.
Co należy więc zrobić? Kontynuujmy rozmowę, ale spokojnym, rzeczowym tonem, wyraźnie wyznaczając nasze granice i pokazując swój punkt widzenia na sprawę. Możesz powiedzieć na przykład:
- „Dziękuję, że podzieliłeś/podzieliłaś się swoim punktem widzenia. A teraz wysłuchaj mojego”.
- „Widzę, że aż kipisz od emocji. Chcę cię wysłuchać, ale jeśli będziesz mnie obrażać lub celowo próbować mnie zranić, kończę rozmowę, ponieważ nie mam zamiaru wysłuchiwać twoich wyzwisk”.
- „Przyjęłam/przyjąłem do wiadomości twój punkt widzenia. Ja mam jednak inne zdanie”.
Spokojne, a zarazem stanowcze zakomunikowanie narcyzowi, że nie ma na nas wpływu i mimo prób zmanipulowania nas pozostaniemy przy własnych poglądach, będzie dla niego największą porażką. Po takiej informacji toksyczna osoba powinna dać nam spokój, bo szybko zorientuje się, że nic z nami nie ugra.
Tak naprawdę jednak, jeśli nie mamy przymusu kontaktowania się z narcyzami i manipulantami (np. z powodu spraw zawodowych) – odetnijmy się od nich. To najzdrowsza i najskuteczniejsza metoda radzenia sobie z osobami, które zatruwają nam życie.
Artykuł opracowany na podstawie: C. Warren, „‘Highly narcissistic’ people love to say these 7 phrases—here’s how to respond: Harvard-trained psychologist”, cnbc.com [dostęp: 08.04.2025].