Jeśli od dłuższego czasu zmagasz się ze smutkiem, brakiem energii albo przeciwnie - nadmiernym pobudzeniem - możesz doświadczać zaburzeń nastroju. Poniżej znajdziesz rzetelne informacje o objawach, przyczynach i możliwościach leczenia, które pomagają realnie wrócić do równowagi.
Zaburzenia nastroju to grupa schorzeń psychicznych, których główną cechą jest długotrwała zmiana samopoczucia - od głębokiego obniżenia nastroju po nadmierną euforię. Nie należy mylić ich z chwilowym przygnębieniem czy stresem. To poważne zaburzenia, które wpływają na emocje, sposób myślenia, zachowanie, a także na zdrowie fizyczne i relacje społeczne.
Według klasyfikacji ICD-11 i DSM-5, zaburzenia nastroju obejmują m.in. depresję, chorobę afektywną dwubiegunową oraz łagodniejsze formy, takie jak dystymia czy cyklotymia.
Depresja
Depresja to najczęściej diagnozowane zaburzenie nastroju, które dotyka milionów osób na całym świecie. Jej głównymi objawami są: długotrwały smutek, brak energii, utrata zainteresowań i motywacji, problemy ze snem, a także poczucie bezradności i niska samoocena. To jednak nie tylko „zły nastrój” – depresja jest poważną chorobą, która wpływa zarówno na psychikę, jak i na ciało.
Rodzaje depresji:
- Depresja jednobiegunowa - klasyczna forma, w której występują epizody obniżonego nastroju bez faz manii.
- Depresja sezonowa (SAD – Seasonal Affective Disorder) - pojawia się cyklicznie, zwykle jesienią i zimą, gdy dni są krótsze, a ilość światła słonecznego maleje. Objawia się sennością, brakiem energii i nadmiernym apetytem.
- Depresja poporodowa - dotyczy kobiet po porodzie, często związana z nagłymi zmianami hormonalnymi i stresem związanym z nową rolą. Objawia się smutkiem, poczuciem winy, problemami w nawiązywaniu więzi z dzieckiem.
- Depresja lekooporna - forma depresji, która nie reaguje na standardowe leczenie farmakologiczne, wymagająca bardziej złożonych metod terapii.
- Depresja maskowana - objawia się głównie symptomami somatycznymi, takimi jak bóle głowy, kręgosłupa czy dolegliwości żołądkowe, przez co często jest mylona z chorobami fizycznymi.
Zaburzenia afektywne dwubiegunowe (ChAD)
Choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD) charakteryzuje się naprzemiennym występowaniem epizodów depresyjnych i manii (lub łagodniejszej hipomanii). Jest to jedno z bardziej złożonych zaburzeń nastroju, które wymaga uważnej diagnozy i indywidualnie dobranego leczenia.
Fazy ChAD:
- Epizod depresyjny - przypomina objawy typowej depresji: smutek, brak energii, utrata zainteresowań.
- Epizod maniakalny - okres nadmiernego pobudzenia, euforii, gonitwy myśli, podejmowania ryzykownych decyzji (np. wydawanie dużych sum pieniędzy, ryzykowne zachowania seksualne). Mania może prowadzić do poważnych konsekwencji w życiu osobistym i zawodowym.
- Hipomania - łagodniejsza forma manii, w której podwyższony nastrój i energia nie są aż tak destrukcyjne, ale nadal mogą zakłócać codzienne funkcjonowanie.
W zależności od przebiegu wyróżnia się ChAD typu I (epizody pełnej manii i depresji) oraz ChAD typu II (hipomania i depresja).
Czytaj także: CHAD – choroba afektywna dwubiegunowa. Życie na skraju nastrojów
Dystymia i cyklotymia
Dystymia (określana także jako depresja przewlekła) to długotrwała, łagodniejsza forma depresji, która utrzymuje się przez co najmniej dwa lata. Objawy nie są tak nasilone jak w dużej depresji, ale ich chroniczny charakter powoduje, że pacjent często traci radość życia i funkcjonuje na granicy smutku i obniżonej energii. Osoby z dystymią bywają postrzegane jako „wiecznie pesymistyczne”, co dodatkowo utrudnia im nawiązywanie relacji.
Czytaj także: To depresja czy dystymia – kiedy obniżony nastrój jest chorobą, a kiedy przejściowym epizodem? Pytamy psychiatrę
Cyklotymia z kolei polega na częstych, ale łagodnych wahaniach nastroju – od okresów lekkiej euforii (hipomanii) po okresy obniżonego nastroju. Nie są one tak intensywne jak w ChAD, ale mogą utrudniać stabilne funkcjonowanie w pracy i życiu osobistym. Cyklotymia bywa niekiedy postrzegana jako „łagodna postać” choroby afektywnej dwubiegunowej, choć również wymaga uwagi i leczenia.
Zaburzenia nastroju mogą przybierać różne formy, ale można wyróżnić grupy objawów, które najczęściej towarzyszą pacjentom. Objawy dzielą się zwykle na emocjonalne, poznawcze i somatyczne, a ich nasilenie zależy od rodzaju zaburzenia i indywidualnej sytuacji chorego.
Objawy emocjonalne
To najbardziej zauważalna grupa symptomów, które bezpośrednio wpływają na codzienne funkcjonowanie:
- utrzymujący się smutek - obecny niemal codziennie, niezależnie od okoliczności,
- drażliwość i wahania nastroju - często występujące szczególnie u osób młodszych,
- brak odczuwania radości (anhedonia) - nawet czynności, które kiedyś sprawiały przyjemność, przestają cieszyć,
- nadmierna euforia lub pobudzenie - charakterystyczne zwłaszcza dla epizodów maniakalnych i hipomaniakalnych w ChAD,
- poczucie winy i bezwartościowości - nasilające się zwłaszcza w depresji, prowadzące do izolacji i utraty wiary w siebie.
Objawy poznawcze
Zaburzenia nastroju wpływają nie tylko na emocje, ale także na sposób myślenia i zdolności intelektualne:
- trudności z koncentracją i pamięcią,
- problemy z podejmowaniem decyzji,
- pesymistyczne, czarne scenariusze - przekonanie, że przyszłość nie przyniesie niczego dobrego,
- natrętne myśli o własnej bezwartościowości, a w ciężkich przypadkach także myśli samobójcze,
- spowolnione myślenie i mowa - charakterystyczne dla depresji,
- w fazach manii - gonitwa myśli, przyspieszone wypowiadanie się, trudności w kontrolowaniu strumienia świadomości.
Objawy somatyczne
Choć zaburzenia nastroju są chorobami psychicznymi, towarzyszą im również dolegliwości cielesne:
- zaburzenia snu – bezsenność, częste wybudzanie się, koszmary lub odwrotnie: nadmierna senność,
- spadek lub wzrost apetytu, prowadzący do nagłych zmian wagi,
- przewlekłe zmęczenie i brak energii, nawet po odpoczynku,
- bóle głowy, kręgosłupa, brzucha, które nie znajdują wyjaśnienia medycznego,
- spadek libido,
- w manii - nadmiar energii, brak potrzeby snu, niepokój ruchowy.
Zróżnicowanie objawów
W depresji dominują objawy obniżonego nastroju, spowolnienia i somatyczne dolegliwości.
W ChAD objawy zmieniają się w zależności od fazy - w depresji podobne jak wyżej, w manii odwrotne (pobudzenie, nadaktywność, euforia).
W dystymii i cyklotymii objawy są łagodniejsze, ale przewlekłe i często bagatelizowane.
Czynniki biologiczne
Badania wskazują na istotny wpływ genów. Ryzyko wzrasta, jeśli w rodzinie występowały podobne problemy. Ważną rolę odgrywa także zaburzona równowaga neuroprzekaźników, takich jak serotonina, dopamina i noradrenalina.
Czynniki psychologiczne
Przewlekły stres, doświadczenie traumy, a także negatywne wzorce myślenia (np. skłonność do katastrofizacji) mogą zwiększać ryzyko rozwoju zaburzeń nastroju.
Czynniki środowiskowe
Brak wsparcia społecznego, trudne relacje rodzinne, izolacja czy niezdrowy styl życia również mają znaczenie.
Leczenie zaburzeń nastroju wymaga podejścia indywidualnego - dobór metody zależy od rodzaju zaburzenia, jego nasilenia, a także od stanu ogólnego pacjenta. Najczęściej stosuje się połączenie psychoterapii, farmakoterapii i metod wspomagających, które razem zwiększają skuteczność terapii.
Psychoterapia
Psychoterapia to podstawowy filar leczenia zaburzeń nastroju. Regularne spotkania z terapeutą pomagają lepiej zrozumieć swoje emocje, nauczyć się je regulować i radzić sobie w trudnych sytuacjach.
Najczęściej stosowane podejścia:
- Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) - jedna z najlepiej przebadanych metod. Uczy rozpoznawania i zmiany negatywnych schematów myślowych oraz rozwija umiejętności radzenia sobie z emocjami. CBT bywa szczególnie skuteczna w leczeniu depresji i lęku towarzyszącego zaburzeniom nastroju.
- Terapia psychodynamiczna - skupia się na głębszych przyczynach problemów, np. nieuświadomionych konfliktach wewnętrznych czy doświadczeniach z dzieciństwa. Pomaga lepiej zrozumieć siebie i swoje relacje z innymi.
- Terapia interpersonalna (IPT) - koncentruje się na jakości relacji z bliskimi. Zakłada, że poprawa komunikacji i rozwiązywanie konfliktów mogą znacząco zmniejszyć objawy depresyjne.
- Terapia systemowa lub rodzinna – stosowana szczególnie wtedy, gdy zaburzenia nastroju wpływają na całą rodzinę lub wynikają z napięć w jej obrębie.
Czytaj także: Jaką psychoterapię wybrać? Krótki przewodnik po najpopularniejszych metodach
Farmakoterapia
W umiarkowanych i cięższych postaciach zaburzeń nastroju często niezbędne jest włączenie leków. Decyzję o ich zastosowaniu podejmuje lekarz psychiatra po dokładnej diagnozie.
Najczęściej stosowane leki:
- leki przeciwdepresyjne (SSRI, SNRI, TLPD, MAO-I) - regulują poziom neuroprzekaźników w mózgu, łagodząc objawy depresji,
- stabilizatory nastroju (np. lit, lamotrygina, kwas walproinowy) - stosowane głównie w chorobie afektywnej dwubiegunowej, zapobiegają nawrotom manii i depresji,
- leki przeciwpsychotyczne - w niektórych przypadkach stosowane jako wsparcie przy ciężkich epizodach maniakalnych lub depresyjnych.
Farmakoterapia wymaga cierpliwości - efekty leczenia pojawiają się zazwyczaj po kilku tygodniach, a pełna poprawa może nastąpić dopiero po kilku miesiącach. Ważne jest też regularne przyjmowanie leków i kontakt z lekarzem w razie działań niepożądanych.
Inne metody wspomagające
Obok psychoterapii i farmakoterapii dużą rolę odgrywa także styl życia i dbanie o zdrowie psychiczne na co dzień:
- aktywność fizyczna - regularne ćwiczenia (spacery, joga, bieganie) obniżają poziom stresu i poprawiają pracę układu nerwowego,
- zdrowa dieta - bogata w witaminy z grupy B, kwasy omega-3 i magnez wspiera układ nerwowy,
- higiena snu - stałe godziny kładzenia się spać, unikanie ekranów przed snem i dbanie o odpowiednie warunki w sypialni,
- techniki relaksacyjne i uważność (mindfulness, medytacja, ćwiczenia oddechowe) - pomagają obniżyć napięcie emocjonalne i uczą większej kontroli nad stresem,
- fototerapia - stosowana szczególnie w depresji sezonowej, polega na codziennym naświetlaniu się specjalną lampą emitującą światło o wysokim natężeniu.
Kompleksowe podejście
Najlepsze efekty osiąga się, łącząc różne metody leczenia. Przykładowo, pacjent z depresją może przyjmować leki przeciwdepresyjne, jednocześnie uczestnicząc w psychoterapii i wprowadzając do życia zdrowe nawyki. W chorobie afektywnej dwubiegunowej kluczowa jest długoterminowa farmakoterapia wsparta psychoedukacją, dzięki której pacjent uczy się rozpoznawać pierwsze objawy nawrotu choroby.
Zaburzenia nastroju to poważne schorzenia, które mogą dotknąć każdego - niezależnie od wieku czy sytuacji życiowej. Objawiają się długotrwałymi zmianami emocjonalnymi i wymagają profesjonalnego leczenia. Psychoterapia, farmakoterapia i zdrowy styl życia to najskuteczniejsze metody walki z tymi zaburzeniami. Jeśli zauważasz u siebie objawy, nie zwlekaj - skontaktuj się ze specjalistą. Wczesna pomoc zwiększa szanse na powrót do równowagi i poprawę jakości życia.
Oto przydatne kontakty:
- 116 123 – darmowy całodobowy anonimowy Telefon Zaufania dla osób dorosłych w kryzysie emocjonalnym, pod którym dyżurują psychologowie służący wsparciem. Możesz zadzwonić z każdą sprawą.
- 22 668 70 00 – telefon kryzysowy antyprzemocowego Stowarzyszenia „Niebieska Linia”. To telefon dla osób, które doświadczają przemocy, także w związku.
- 800 702 222 – centrum wsparcia dla osób dorosłych w kryzysie psychicznym. Bezpłatny, całodobowy telefon zaufania, pod którym otrzymasz doraźne wsparcie, ponadto w wybrane dni dyżurują: psychiatra, prawnik, pracownik socjalny, terapeuta uzależnień, asystent zdrowienia oraz seksuolog.
- 608 271 402 – telefon zaufania dla mężczyzn. Działa w każdy wtorek między godziną 17:00 a 19:00 oraz w każdy czwartek między 19:00 a 21:00. Przy telefonie dyżuruje dwóch psychologów.
Czym są zaburzenia nastroju?
To grupa chorób psychicznych, w których występują długotrwałe zmiany nastroju – od smutku i przygnębienia po euforię. Wpływają na emocje, myślenie i funkcjonowanie w codziennym życiu.
Jakie są rodzaje zaburzeń nastroju?
Najczęściej występują: depresja, choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), dystymia i cyklotymia. Różnią się one przebiegiem i nasileniem objawów.
Jakie objawy mogą wskazywać na zaburzenia nastroju?
Typowe symptomy to smutek, drażliwość, brak energii, problemy ze snem, wahania nastroju i trudności z koncentracją. W manii pojawia się euforia i nadmierne pobudzenie.
Co powoduje zaburzenia nastroju?
Przyczyny są złożone – obejmują genetykę, zaburzenia neuroprzekaźników, stres, traumę i brak wsparcia społecznego. Często działają one łącznie.
Jak leczy się zaburzenia nastroju?
Najczęściej stosuje się psychoterapię, farmakoterapię i metody wspomagające, np. aktywność fizyczną czy techniki relaksacyjne. Leczenie dobiera lekarz indywidualnie.
Czy zaburzenia nastroju można wyleczyć?
Tak, ale proces leczenia bywa długotrwały i wymaga konsekwencji. W wielu przypadkach możliwy jest powrót do pełnej sprawności.
Kiedy warto zgłosić się do specjalisty?
Gdy obniżony nastrój trwa dłużej niż dwa tygodnie, utrudnia codzienne życie lub pojawiają się myśli samobójcze. W takiej sytuacji nie należy zwlekać z wizytą u psychiatry czy psychoterapeuty.
Gdzie szukać pomocy w kryzysie psychicznym?
Dostępne są bezpłatne telefony wsparcia, m.in. 116 123 (telefon zaufania dla dorosłych) czy 800 702 222 (centrum wsparcia w kryzysie psychicznym). W nagłych przypadkach należy zadzwonić na numer alarmowy 112.