Narcyza Żmichowska, urodzona 4 marca 1819 roku w Warszawie, była jedną z najbardziej niezwykłych kobiet XIX wieku. Jej życie i twórczość stanowią inspirację dla wielu pokoleń Polek, które dążyły do samorealizacji i niezależności. Przez lata jej dorobek bywał zapomniany, lecz dziś, gdy świat coraz bardziej otwiera się na głos kobiet, postać Żmichowskiej odzyskuje należne jej miejsce w historii polskiej literatury i feminizmu.
Narcyza przyszła na świat jako dziesiąte dziecko Jana Żmichowskiego i Wiktorii z Kiedrzyńskich. Niestety, jej matka zmarła kilka dni po porodzie, co sprawiło, że dziewczynka wychowywała się pod opieką krewnych na Podlasiu. Już od najmłodszych lat wykazywała niezwykłą inteligencję i chęć zdobywania wiedzy. Uczyła się w pensji Zuzanny Wilczyńskiej, a następnie w Instytucie Guwernantek w Warszawie, gdzie jej nauczycielką była Klementyna z Tańskich Hoffmanowa. Jednakże Narcyza krytycznie oceniała metody nauczania Hoffmanowej, co świadczyło o jej niezależnym myśleniu i odwadze w wyrażaniu własnych opinii.
Żmichowska należała do grona kobiet, które nie godziły się na podporządkowanie konserwatywnym zasadom narzucanym przez społeczeństwo. W tamtych czasach edukacja dziewcząt ograniczała się głównie do nauki prowadzenia domu i zajmowania pozycji pomocniczej względem mężczyzn. Narcyza natomiast dążyła do zdobycia wykształcenia na poziomie równym mężczyznom, co było odważnym krokiem w kierunku emancypacji.
W 1838 roku Żmichowska podjęła pracę jako guwernantka w rodzinie hrabiów Zamoyskich. Wyjazd z nimi do Paryża okazał się przełomowy w jej życiu. Tam spotkała swojego brata Erazma, emigranta po powstaniu listopadowym, którego lewicowe poglądy wywarły na nią znaczący wpływ. Pod jego kierunkiem rozpoczęła studia w paryskiej Bibliotece Narodowej, zgłębiając dzieła takich filozofów jak Leibniz, Fichte, Kant czy Schelling. Jako jedna z pierwszych kobiet uczęszczała na posiedzenia Akademii Francuskiej, co świadczyło o jej determinacji w dążeniu do wiedzy i równouprawnienia.
Pobyt w Paryżu nie tylko poszerzył jej horyzonty intelektualne, ale również otworzył oczy na nierówności społeczne. Wróciwszy do Polski w 1839 roku, Narcyza zaangażowała się w działalność konspiracyjną, wspierając ruchy niepodległościowe. Jej odwaga i zaangażowanie doprowadziły do aresztowania w 1849 roku i półtorarocznego pobytu w więzieniu w Lublinie. Choć warunki więzienne były ciężkie, Żmichowska wykorzystała ten czas na refleksję i dalsze rozwijanie swoich idei.
Żmichowska była prekursorką feminizmu w Polsce. Wokół niej skupiało się grono młodych kobiet, zwanych "entuzjastkami", które dążyły do samorealizacji i edukacji. Narcyza podkreślała znaczenie niezależności kobiet, zachęcając je do zdobywania wiedzy i samodzielności. Jej słowa: "Uczcie się, jeśli możecie; umiejcie, jeśli potraficie i myślcie o tym, żebyście same sobie wystarczyły, bo w razie potrzeby nikt na was z opieką i wsparciem nie czeka" pozostają aktualne do dziś.
Czytaj także Zuzanna Ginczanka. Tragiczne losy młodej poetki
Żmichowska była także pisarką. Jako "Gabryella" publikowała utwory, które wyprzedzały swoją epokę. Jej najbardziej znanym dziełem jest powieść "Poganka" z 1846 roku. Jest to opowieść, która w subtelny sposób analizuje uczucia i relacje międzyludzkie, poruszając także tematykę emancypacji kobiet. To właśnie w "Pogance" autorka odważnie zadaje pytania o to, co czyni człowieka wolnym i jak kobieta może realizować swoje pragnienia w świecie zdominowanym przez mężczyzn. Powieść, choć doceniana przez współczesnych, wzbudziła kontrowersje swoją śmiałą tematyką.
Narcyza nie ograniczała się jedynie do literatury. Była również nauczycielką i mentorką dla młodych kobiet. Jej misją było nie tylko kształcenie, ale przede wszystkim budowanie poczucia własnej wartości u swoich uczennic. Zrozumiała, że kluczem do prawdziwej wolności jest nie tylko wiedza, ale także wiara w siebie i swoje możliwości. To dlatego Narcyza przez całe życie inspirowała kobiety, by dążyły do pełnej niezależności – emocjonalnej, intelektualnej i finansowej.
Choć Żmichowska działała w trudnych czasach, kiedy miejsce kobiet było jasno określone przez społeczeństwo, udało jej się przełamać wiele barier. Jej życie to historia odwagi, pasji i niezłomności w walce o lepsze jutro – nie tylko dla siebie, ale dla wszystkich kobiet. Zmarła 25 grudnia 1876 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie dziedzictwo, które inspiruje do dziś.
Ponieważ była kobietą, która udowodniła, że nawet w najbardziej konserwatywnym społeczeństwie można walczyć o swoje prawa i realizować marzenia. Jej odwaga, determinacja i miłość do wiedzy to wartości, które nie straciły na aktualności. Życie Narcyzy przypomina nam, że każda kobieta ma w sobie potencjał do zmieniania świata – wystarczy, że uwierzy w siebie i nie pozwoli, by cokolwiek ją ograniczało.
Artykuł powstał w ramach patronatu „Zwierciadła” nad projektem Herstory organizowanym przez HISTORY Channel na podstawie publikacji:
- Narcyza Żmichowska w Baza Kobiet Muzeum Historii Kobiet
- Narcyza Żmichowska w Culture.pl
- Narcyza Żmichowska w ciekaowstkihistoryczne.pl
Herstory to projekt zainaugurowany w marcu 2023 roku. Telewizja HISTORY Channel chce opowiadać historie inspirujących Polek, o których do tej pory nie mówiło się wystarczająco dużo. Wśród bohaterek akcji są wybitne sportowczynie i artystki, odważne żołnierki, które udając mężczyzn, ruszały na front, a także niezłomne dziennikarki i reportażystki, które walczyły o równość.
W ramach Herstory zaplanowany jest cały wachlarz aktywności, m.in. scenariusze lekcji dla szkół i konkurs dla studentów i studentek szkół wyższych. Podobnie jak podczas pierwszej edycji, finałem będzie aukcja charytatywna organizowana we współpracy z Domem Aukcyjnym DESA Unicum. Pod młotek trafią dzieła sztuki poświęcone bohaterkom Herstory i stworzone przez polskie artystki. Zebrane środki zostaną przekazane na budowę pierwszego w Polsce Muzeum Historii Kobiet. Podczas pierwszej edycji projektu udało się zebrać 110 tys. zł!