Nowe ojcostwo – jacy są ojcowie XXI wieku?

Skąd masz wiedzieć, jak być ojcem, a tym bardziej dobrym ojcem? A może w ogóle nie warto rozdzielać ról na mamę i tatę, tylko należy być po prostu kochającym rodzicem? Zmiany społeczno-obyczajowe wymuszają dziś na nas konieczność poszukania nowych odpowiedzi na te pytania. Pytań tych nie zadawali sobie dziadkowie czy nawet ojcowie dzisiejszych tatów, ale czasy się zmieniły, a wraz z nimi zupełnie zmieniło się tacierzyństwo i związana z nim tożsamość mężczyzn.

Nowe ojcostwo

Nie istnieje żaden uniwersalny model, jednak obecni tatowie w większości pochodzą z tradycyjnych domów, gdzie bycie ojcem było tożsame z byciem autorytarną głową rodziny. Dawna obyczajowość wdrażała mężczyzn do prezentowania stałego zestawu cech, bo – jak uważali wtedy wszyscy, łącznie z pedagogami – tylko taki model miał służyć prawidłowemu rozwojowi ich dzieci. Dziś wiemy, że ojcowie mogą odgrywać w życiu dzieci rolę opiekuna na wiele sposobów. Coraz więcej mężczyzn, zwłaszcza lepiej sytuowanych, bardziej świadomych, szuka przestrzeni do budowania innych, głębszych relacji z pociechami.

Jakie jest to nowe ojcostwo? Po pierwsze, dostrojone do współczesnych wzorców kulturowych, zbieżnych z wartościami, które przyniosła zmiana obyczajów społecznych. Dzięki odejściu od tradycyjnego wzorca ojca rodziny mężczyźni już nie uważają, że są na tyle ojcami, na ile pozwala im matka dziecka, tylko chcą zwyczajnie i naturalnie zaznać przyjemności z bycia tatą, z tulenia, opieki nad dzieckiem i obserwacji jego rozwoju. I bycie tatą uważają za ważną część swojej tożsamości. Chcą być zaangażowani, obecni w życiu, otwarci, jednak nie wiedzą, jak to robić. I wpadają w pułapkę odgrywania roli supertaty, który nigdy nie jest zmęczony. Rada jest jedna: uczcie się na doświadczeniach kobiet wokół siebie, bo wchodzicie na dobrze im znany teren.

Tacierzyństwo bliskości

53 proc. Amerykanów uważa, że matki opiekują się noworodkami lepiej niż ojcowie. Zaledwie 1 procent jest zdania, że to ojcowie radzą sobie lepiej. Prawdopodobnie pokutuje przekonanie, że płeć biologiczna determinuje kompetencje opiekuńcze, bez uwzględnienia różnic indywidualnych. Tymczasem rozejrzyjmy się po naszych znajomych, po naszej rodzinie. Wszystko zależy od cech indywidualnych, a nie od płci. Nie bez znaczenia są także chęci! W Polsce co piąty ojciec uczestniczył w szkole rodzenia. Jaki to wynik? Wspaniały. Wyraźnie widać trend uczestnictwa ojców we własnym procesie prokreacji, od którego byli przez lata systemowo odsuwani.

Co możesz zrobić, by ten pierwszy etap życia twojego dziecka cię nie ominął, by już od pierwszych chwil budować bliskość? Oto kilka wskazówek na tym etapie tacierzyństwa:

• Chusta – daje wygodę, bliskość i naturalność, i nie jest zarezerwowana dla mam. Ojcowie noszący swoje dzieci w chustach wciąż jeszcze nas rozczulają, co oznacza, że społecznie wciąż odseparowujemy mężczyznę od tak małego dziecka, ale ty nie musisz się temu poddawać.
• Kolki, bolesne ząbkowanie, bezsenne noce. Zabawa z dzieckiem jest wspaniała, ale bycie przy nim, gdy jest najbardziej męczące, zbuduje mocne podwaliny waszej relacji. Pierwsze dni z własnym dzieckiem budują naturalny kontakt, więc nie daj sobie wmówić, że jest inaczej.
• Kąp swoje dziecko, a potem sprzątaj. Sprzątanie to jeden z symboli nowego tacierzyństwa.
• Czytaj dziecku od pierwszych dni życia. Przypominamy za dr Aleksandrą Piotrowską: dziecko powinno znać książeczki, zanim jeszcze zacznie chodzić.
• Przygotowuj posiłki. Rób zakupy, gotuj i pozwalaj mu wybierać jedzenie, na które ma ochotę.

Świat według przedszkolaka

Jeśli masz dziecko powyżej trzech lat, na każdym kroku uważaj na to, co robisz, bo dzieci naśladują zachowania. Na co w tym okresie powinien zwrócić uwagę tata?

Obowiązki w domu: Ustalcie podział obowiązków w rodzinie według umiejętności i preferencji, a nie norm kulturowych. Pokażcie dzieciom, że na każdym kroku podważacie powszechnie przyjęte założenia dotyczące podziału obowiązków domowych.

Logistyka dnia codziennego: Mamy wożą dzieci, chodzą na zebrania i prasują ubranie na przedszkolne występy, a tatusiowie robią to równie dobrze. Nie odbieraj sobie przyjemności kupowania z dzieckiem stroju na basen czy nowego piórnika, a także obierania go ze świetlicy. Dziecko w wieku przedszkolnym doskonale wie, ile który rodzic poświęca czasu na mało wdzięczne zajęcia.

Antidotum na stres

Bez względu na to, jakiej płci masz dziecko, twoje zadania są identyczne, ale nie tak samo łatwe. Jordan Shapiro pisze, że „ojcom dziewczynek dużo trudnej być nowoczesnymi ojcami. Dysponujemy wręcz dowodami na to, że niektórzy ojcowie ze zdwojoną energią podkreślają swoją patriarchalną dominację i autorytet właśnie dlatego, że kochają swoje małe dziewczynki”. Uważaj zatem, jakie głosisz poglądy.

Rodzic żadnej płci nie powinien komplementować córki w sposób sprzyjający dominującej, patriarchalnej narracji na temat podległości kobiet, np. „jesteś taka śliczna, chłopcy będą wariować na twój widok”. Warto doceniać jej intelekt, siłę i kompetencje, np. „znakomicie sobie poradziłaś”. Pamiętaj jednocześnie, że w każdym chwaleniu jest mało partnerstwa, a dużo pokazywania władzy.

O czym jeszcze warto pamiętać? O naszym stosunku do popełniania błędów. W wieku wczesnoszkolnym dziecko wciąż doświadcza porażek. Jako nowoczesny tata pokaż mu, jak sobie z tym radzisz i jak po czasie własne porażki cię śmieszą. Dzieci uwielbiają, gdy ich rodzice z dystansem traktują siebie i doceniają ich przyznawanie się do błędów.

Jeśli uda ci się być blisko emocjonalnie ze swoimi dziećmi, a bycie ojcem uznasz za ważną część swojej tożsamości, nie tylko twoje dzieci będą czerpać z tego korzyści, ty także. Profesor Tomasz Szlendak, socjolog i badacz ojcostwa z UMK, uważa, że „zaangażowane ojcostwo wpływa pozytywnie na samopoczucie mężczyzn, a dobre relacje z dziećmi są buforem chroniącym przed stresem w pracy zawodowej”. Zatem zdrowo jest być nowoczesnym, kochającym ojcem.

Ewa Nowak, pedagog, terapeutka, autorka książek dla dzieci i młodzieży; najnowsza nosi tytuł „Orkan. Depresja”.

Wyzwania nowoczesnego ojca

1. Porzuć myślenie związane z dotychczasowymi koncepcjami ojcostwa. Myśl o sobie jako o rodzicu, a nie o ojcu.
2. Nie przemycaj dzieciom koncepcji determinizmu biologicznego – że chłopcy są tacy, a dziewczynki takie, że penisy i waginy są powiązane z konkretnymi skłonnościami w zachowaniu.
3. Nie zastraszaj swojej rodziny, żeby podnieść własne poczucie ważności i zwiększyć narcystyczny autorytet.
4. Pracuj nad bezwarunkową inkluzywnością. Wymaga ona mentalnego wyjścia poza kwestie związane z płcią i przekonania o tym, że szacunek, godność i równe traktowanie należą się wszystkim ludziom. Mów: „pani dyrektorka”, „psycholożka”, „pośredniczka”. Niech dzieci nauczą się takiego języka w domu.
5. Wyrzuć z języka mizoginię i szowinizm. Jeśli wyrwie ci się tekst, który zaszokuje ciebie samego, zwróć dzieciom uwagę na to, jak głęboko nawet w tobie zakorzenione jest myślenie, że wszyscy są niewolnikami swojej płci. „Ale z ciebie baba”, „Rzucasz jak dziewczyna”, „Bądź mężczyzną” – to wszystko przykłady takich głęboko wdrukowanych stereotypów.
6. Zachowuj się responsywnie. Chodzi o różnicę między władzą a odpowiedzialnością. Władza opiera się na sile, zaś odpowiedzialność na obowiązku. Wszystkie badania wykazują, że empatyczne, skupione na dziecku podejście w rodzicielstwie jest skuteczniejsze niż podejście sztywne i przesycone dyscypliną.
7. Wychodź z roli jak najczęściej. To bardzo ciekawy postulat bycia współczesnym tatą. „Od czasu do czasu wolno być liderem czy szefem, a nawet stosować narzędzia dyscypliny, ale nie należy działać w ten sposób przez cały czas” – pisze dr Jordan Shapiro, specjalista ds nowoczesnej edukacji.
8. Tak jak od kobiet wymagało się realizowania ideału supermatki, tak od mężczyzn coraz częściej oczekuje się superojcostwa, czyli sprawnego łączenia pracy zawodowej, aktywności fizycznej tudzież różnorodnych pasji z opieką nad dzieckiem i domem. Supertata powinien być uśmiechnięty, zrelaksowany, zawsze odnosić sukcesy. Bądźmy jednak szczerzy – nie da się sprostać wszystkim tym wymaganiom, będąc perfekcyjnym dwadzieścia cztery godziny na dobę. „Nawet nie próbuj temu sprostać” – uprzedza dr Aleksandra Piotrowska w książce „Twoje szczęśliwe dziecko, czyli jak być wystarczająco dobrym rodzicem”.