Męska rywalizacja

Czy rywalizacja to typowo męska cecha?
Przez wiele stuleci do rywalizacji potrzebna była siła fizyczna, która ściśle związana jest z płcią. Współczesna technika daje jednak pewne możliwości, żeby to równoważyć. Dlatego powiedziałbym, że dziś rywalizacja nie ma płci, chociaż faktycznie przez wiele lat miała.

Gdy myślę o mężczyźnie, który z kimś rywalizuje i o coś walczy, to w moich oczach jest on męski.
No tak, ale czy kobiety, które rywalizują i zapewniają zasoby rodzinie, są niekobiece? W różnych czasach co innego będziemy nazywali męskością. Obecnie definiuje ją nie tylko siła, spryt i pokonywanie innych. Nie chodzi o to, by przetrwać, ale też by dobrze żyć: być partnerem, ojcem, przyjacielem, autorytetem.

No właśnie, rywalizacja ma dzisiaj złą prasę. Obecnie stawia się na współpracę. Nawet w sporcie...
Możemy sobie używać innego słowa, ale wiadomo, o co chodzi... W sporcie liczy się przede wszystkim wygrana. Kilkanaście lat temu jedna z moich studentek przeprowadziła badanie w zakresie psychologii sportu na temat idealnego trenera i trenerki. Wybieraliśmy typowo męskie i kobiece cechy oraz pewną liczbę cech neutralnych płciowo. Okazało się, że to trener w porównaniu z trenerką uważany jest za bardziej zdyscyplinowanego, pracowitego i punktualnego, czyli definiowany jest przez neutralne płciowo cechy. Ciekawe, jak te badania wyglądałyby dzisiaj? Z moich obserwacji wynika, że w sporcie nadal istnieje szklany sufit, bo jeśli popatrzymy na żeńskie sporty, to mężczyźni prowadzą większość kadr narodowych – to oni dbają o kobiecy duch rywalizacji.

Zajmował się pan psychologią sportu, teraz zajmuje się pan biznesem – czy w tych dwóch obszarach można mówić o dobrej i złej rywalizacji?
To jest pytanie natury filozoficznej. Przywykliśmy myśleć, że w biznesie, by wygrać, trzeba prowadzić nieczystą grę albo wypracowywać zysk kosztem pracowników. Jednocześnie zachwycamy się odnoszącym sukcesy sportowcem, współczesnym gladiatorem, i myślimy, że to dlatego, że ma talent. Nie widzimy jego wysiłku, czyli setek godzin treningów i wypruwania sobie żył, a czasem także patologii, w jakiej funkcjonuje, żeby ten sukces osiągnąć. Złoty medal to jest tylko wisienka na torcie.

W serialu Netfliksa „Ostatni taniec”, opowiadającym o drużynie koszykarskiej Chicago Bulls, Michael Jordan mówi, że jego duch rywalizacji zniknął, gdy zabrakło mu motywacji. Wtedy musiał odejść ze świata koszykówki.
Jeden może rywalizować po to, żeby zdobyć jakieś zasoby. Drugi chce wywierać wpływ na innych. Jeszcze inny pragnie coś udowodnić sobie albo innym. Rywalizacja ma czasem wymiar finansowy, innym razem wymiar porównywania się. To nie tylko chęć wygrywania.

Czym jeszcze różni się rywalizacja sportowa od tej w biznesie?
Mówca motywacyjny Simon Sinek w książce „The Infinite Game” pisze, że sport jest skończoną grą o jasnych regułach. Wiadomo, kiedy się zaczyna i kończy, kiedy się wygrywa, kiedy remisuje, a kiedy przegrywa. Tymczasem biznes jest grą, która nie ma żadnych reguł ani skończonej rywalizacji. Nie ma jednej formuły ligi mistrzów, więc jak się w tym odnaleźć? Myślę, że podobnie jest w świecie kultury, tam również rywalizacja jest grą o nieokreślonych regułach. Bo osoby, które coś tworzą – przedstawienie, muzykę, film, książkę, tekst – chcą, żeby to miało wpływ na innych. Czy ten wpływ jest elementem rywalizacji? Moim zdaniem tak, bo chodzi o władzę nad ludźmi. Potwierdza to zresztą narzędzie do badania motywacji – Profil Motywacyjny Reissa.

Mam wrażenie, że artysta rywalizuje przede wszystkim z samym sobą. W biznesie czy w sporcie zawsze jest drugi rywal.
Pamiętam historię, którą opowiadał mi jeden z amerykańskich psychologów sportu, kiedy ze zdziwieniem zauważył na igrzyskach olimpijskich, że złoty medalista biegu na 200 metrów po zejściu z podium zdjął medal i rzucił go o ziemię. Wyobraża to pani sobie? Swój złoty medal! Inni daliby sobie uciąć ręce, żeby tylko ten medal powąchać... Okazało się, że dla niego celem był nie sam medal, tylko pobicie rekordu olimpijskiego, a tego nie zrobił. Rywalizacja w sporcie oznacza więc także wygranie z samym sobą, bo każdy z nas jest dla siebie największym przeciwnikiem.

A z jakimi emocjami wiąże się rywalizacja?
Z zazdrością, ale także chęcią uznania i zaspokojenia swoich ambicji.

Chyba też z potrzebą triumfu, a czasem nawet pogardą dla przeciwnika – zwłaszcza w sporcie?
Przecież sport jest piękny, uduchowiony, tam się zdobywa medale!

Rozumiem, że mówimy to z przymrużeniem oka.
No właśnie nie. I to jest ta ważna różnica, bo w sporcie rywalizacja jest kwintesencją. Sport bez rywalizacji to jedynie aktywność fizyczna.

Harówka w biznesie nie przynosi medali, a może jednak powinna?
Prawda jest taka, że ludzi trzeba cisnąć i w sporcie, i w biznesie – aby osiągnąć sukces, trzeba się przyłożyć. To nie jest tak, że sportowcy, nawet ci na wysokim poziomie, zawsze robią to z chęcią i zaangażowaniem... Nie ma jednego i najlepszego sposobu zarządzania. Są różne w zależności od sytuacji i osoby. Zarządzanie siłą bywa skuteczne, ale ma wiele ograniczeń. Z kolei demokratyczne podejście często okazuje się nieefektywne. Najlepsza jest hybryda. No i trudniej też powiedzieć o biznesie, że jedna firma współzawodniczy z drugą, to nie jest ten język.

Bo w rywalizacji biznesowej chodzi głównie o pieniądze? A w sporcie niby o co chodzi?
Co tak naprawdę daje sportowcowi medal?

Poczucie, że jestem panem świata, sprawczym, męskim, no, najlepszym!
Tak, ale medal również daje dzisiaj pieniądze. To trochę przypomina mi film „Testosteron” na podstawie scenariusza Andrzeja Saramonowicza. O co faceci rywalizują? O samochody. A po co im te samochody? Żeby zwrócić uwagę kobiet. Oczywiście jest pewna grupa sportowców, którzy robią to dla idei i momentów na podium, ale tym nikt się nie naje. Mam doświadczenie pracy z zawodnikami na wysokim poziomie, którzy gdy tylko poznawali perspektywę tego, ile można zarobić w biznesie, mówili: „to po co ja w ogóle trenuję?!” i przynajmniej przez chwilę zastanawiali się nad zmianą profesji.

Czyli mężczyźni rywalizują głównie o pieniądze?
Nie tylko mężczyźni, kobiety też. Gdybyśmy rozmawiali 30 lat temu, to kierownicze stanowiska w większości zajmowaliby mężczyźni, dzisiaj te proporcje się wyrównują i, co ciekawe, w Polsce są mniej wyraźne niż w krajach starej Europy. Zróżnicowanie płacowe w biznesie jest u nas dużo mniejsze niż w krajach starej demokracji.

To czym różni się rywalizacja męska od tej kobiecej? Wiele badań psychologicznych pokazuje, że mężczyźni rywalizują głównie o zasoby, a kobiety o uwagę.
Wie pani, co się okazało, kiedy w latach 70. badaliśmy zjawisko lęku przed sukcesem? Wyniki pokazywały go jako typowo kobiecą cechę osobowości. Tymczasem obecnie niektóre badania sugerują, że nie tylko przestaje być typowo kobiecą cechą, a wręcz przesuwa się w kierunku...

…typowo męskiej?!
To mężczyźni obawiają się dzisiaj osiągnąć sukces. Bo facet odnoszący sukces to barbarzyńca, a to już nie jest społecznie poważane. Niech pani zobaczy, jak komentuje się to, że ktoś jeździ bardzo drogim samochodem. Że jest pusty, płytki…

Kiedyś mówiło się, że mężczyźni lubią rywalizować między sobą, ale kobietom wolą imponować... To czysta socjobiologia, tyle że dzisiaj to już nie działa. Ewolucja nie nadąża za zmianami społecznymi, bo imponować można komuś, kto jest ode mnie słabszy, tymczasem dziś kobiety stają się równe mężczyznom. Jak więc im zaimponować? Zastanawiam się nawet, czy to wcale nie mężczyźni rywalizują dzisiaj najmocniej, a kobiety. Rywalizują z facetami o należne im miejsce. A jak mężczyźni się z tym czują?
Wielu wymięka. Część musi się na nowo poukładać, a część czuje się zalękniona. To naturalny przejaw szukania odpowiedzi na pytanie: jak sobie poradzić ze zmianą? Trochę jak w sporcie, gdy mówimy, że trzeba znaleźć czas na przegrupowanie i przemyślenie swojej taktyki. A później, przynajmniej tak dzieje się w sporcie, trzeba będzie przygotować się na walkę z przeciwnikiem.

Rywal powinien wiedzieć, że nim jest?
To chyba nie ma większego znaczenia. Często widzę mężczyzn, którzy płyną swoim torem na basenie i gdy dopływają do końca, unoszą ręce w geście zwycięstwa. Podczas gdy ktoś, kto płynął obok, nawet nie wiedział, że się ścigał. „No, ale płynął wolniej… Czyli ja wygrałem” – tak myśli czterolatek, ale i czterdziestolatek. Może my naprawdę się z tym rodzimy?

Dariusz Parzelski, doktor psychologii. Certyfikowany psycholog sportu kasy mistrzowskiej Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Współpracuje z zawodnikami i trenerami w przygotowaniu mentalnym do treningów i startów.

O co dziś warto walczyć? Rozmowa z terapeutą Robertem Milczarkiem

Współczesny mężczyzna ma już wybór, może rywalizować ale nie musi. Tradycyjne modele społeczne wywierały na mężczyzn presję: nie można było pokazywać swoich słabości, trzeba było walczyć o swoje. Tymczasem w obecnym modelu na wielu polach rywalizacja nie jest już konieczna. A mimo to część mężczyzn nadal to robi, testując w ten sposób swoją męskość. Robią to jednak w sposób cywilizowany, czyli rywalizują w sporcie czy biznesie. Myślę, że dlatego przeżywamy dzisiaj wysyp maratonów czy klubów sztuk walki, które pozwalają skanalizować w zdrowy sposób męski pierwiastek agresji. Mam też poczucie, że w dzisiejszym świecie mówi się najczęściej negatywnie o rywalizacji, a przecież to ona warunkuje nasz rozwój. Trochę jak w cyklu życia jakiejś idei, np. w związku dwojga ludzi czy w społeczeństwie. Najpierw jest motywacja deficytu jakichś potrzeb, potem są starania, walka o lepsze życie; następuje realizacja potrzeb, stabilizacja, a później rozpad – i cały cykl zaczyna się od początku. Rywalizacja może napędzać nas do rozwoju, jednak gdy nie obowiązują żadne zasady, staje się bezwzględną agresją. Miarą męskiej dojrzałości emocjonalnej jest umiejętność dostępu do pokładów zdrowej rywalizacji i zdrowej współpracy.

Inna sprawa, że dzisiaj wielu mężczyznom trudno jest odpowiedzieć sobie na pytanie: „o co właściwie warto jeszcze walczyć?”.
Życie jest jasno zdefiniowane: szkoła, dom, praca, rodzina; bywa ciężko, ale nie trzeba już tak mocno skupiać się na przetrwaniu. To wymaga poznawania siebie, swoich wartości i marzeń, o które warto powalczyć w świecie, w którym osobiste zaangażowanie, wychodzenie z inicjatywą i znoszenie dyskomfortów nie jest oczekiwane. Jesteśmy jak najedzony kot, któremu nie chce się już polować. Ale męskość może mieć przecież wymiar bycia solidnym w słowie i czynie, dbania o innych, dotrzymywania obietnic. Obecnie to właśnie mężczyźni stereotypowo postrzegani jako męscy i silni fizycznie, mają trudności z tym, żeby sprostać codzienności życia w relacjach i związkach. Ciężej jest im być wspierającymi partnerami czy ojcami, tym bardziej że oczekiwania partnerek wzrosły i ubiegają się one o swoje prawa. Mężczyźni stają się pogubieni, nie potrafią zdefiniować siebie w nowej rzeczywistości i zdarza się, że uciekają od odpowiedzialności, raniąc bliskich. To kobiety prowadzą ich do psychologów, aby nauczyli się tam nowego wymiaru męskości: komunikacji, wyrażania potrzeb, kontaktu z emocjami. Taka praca nad sobą wspiera budowanie wspomnianego balansu pomiędzy zdrową współpracą a zdrową rywalizacją.

Robert Milczarek, psycholog, psychoterapeuta, trener umiejętności psychospołecznych  www.robertmilczarek.pl.

Rywalizacja kobiet w sporcie. Rozmowa z Ewą Serwotką - psychologiem sportu i Aleksandrą Zienowicz-Wielebską - certyfikowanym Psychologiem Sportu. 

Z jakich powodów kobiety rywalizują ze sobą w sporcie? ES: Współzawodnictwo i rywalizacja, uznawane są za synonimy ale niosą za sobą inną narracje. Pierwsza podkreśla wspólnotę, silniej wybrzmiewa tu wzajemna zależność między zawodniczkami. Bo właśnie dzięki osobie z drugiej strony siatki, planszy bądź boiska, mamy możliwość wzrostu sportowego. Kobiety bardzo często zaznaczają szacunek do współzawodniczki jako tej, która pozwala im czuć adrenalinę i mobilizację.

Czym rywalizacja kobiet różni się od rywalizacji mężczyzn? AZ: Męska rywalizacja powszechnie traktowana jest „bardziej serio”, a damskiej umniejsza się wartość. Może gdybyśmy podchodzili z większą akceptacją do rywalizacji kobiecej to spotykalibyśmy się z mniejszą ilością zaburzeń psychicznych, depresji wśród zawodniczek. Poza tym poczucie więzi, relacyjności i inne aspekty społeczne oraz emocjonalne są wyjątkowo ważne właśnie w sporcie kobiecym.

ES: To głównie zawodniczki rywalizują o uwagę, szacunek, zainteresowanie mediów i sponsorów czy kibiców, żeby pokazać, że to co robią jest równie wartościowe.

Czego uczy, co daje kobietom rywalizacja? ES: Często wśród kobiet podkreślana jest rola lekcji życiowych, które można wyciągnąć ze sportu. Ten transfer umiejętności ze sportu na życie prywatne dotyczy takich aspektów jak: zarządzenie czasem, sumienność, spryt w poszukiwaniu różnorodnych rozwiązań w dążeniu do określonych celów. A to na ile potencjał budowania charakteru poprzez sport będzie wykorzystany, zależy w dużej mierze od otrzymywanego wsparcia ważnych osób: rodzina, trener.

Kobieca rywalizacja jest bardziej ukryta? AZ: Rywalizacja w sporcie z zasady jest otwarta. Natomiast każda zawodniczka posiada swoje indywidualne powody bycia w sporcie, które są bardziej jawne albo ukryte, świadome czy podświadome. Wynika to z wielu rzeczy, m. in. wychowania, przekazywanych wartości od dzieciństwa, poziomu pewności siebie czy poczucia własnej wartości.

Ciekawy przykład przedstawia serial „Przegrani” (odcinek z Sury Bonaly), gdzie motywem przewodnim jest odpowiedź na pytanie: Jak poradzić sobie z porażką w świecie, w którym liczy się tylko zwycięstwo? Surya Bonaly zachwycała fanów łyżwiarstwa figurowego swoimi umiejętnościami. Jednak ze względu na swoje pochodzenie, była jedną z pierwszych czarnoskórych łyżwiarek w światowej czołówce, przez co musiała mierzyć się z uprzedzeniami sędziów.

W życiu często myślimy że nam, kobietom, z rywalizacją nie do twarzy. Rywalizuje każdy, to czysta biologia. ES: W sporcie jest inaczej, pracując z zawodniczkami dostrzegam spójność ich wizji samych siebie jako kobiecych i rywalizujących. Gest zwycięstwa kobiety jest równie mocno odbierany jak gest zwycięstwa mężczyzny

W byciu najlepszą wpisane jest poczucie samotności. Dlaczego kobiety chcą być jednocześnie najlepsze ale jednocześnie takie same jak inne, nie chcą za bardzo odstawać. AZ: Bycie najlepszą i najgorszą wiążę się z poczuciem samotności. Sukces i porażka mają podobne konsekwencje psychologiczne. Warto zwrócić uwagę iż sportowiec niezależnie od wyników spotyka się z samotnością na różnych etapach swojej kariery.

Mężczyźnie łatwiej przychodzi bycie w profesjonalnym sporcie? ES: Czy w ogóle warto dzielić rywalizację na męską i kobiecą? Jedni i drudzy mierzą się ze wszelkimi wyzwaniami uczestniczenia w sporcie: kontuzje, przetrenowanie, życie z dala od rodziny, nieprzewidywalny rozwój kariery. Dbajmy o to jaką my budujemy narracje o sporcie kobiet.

Ewa Serwotka - psycholog sportu, współautorka ,,Poradnika pozytywnego trenera. Model i7W w sporcie" oraz ,,Psychologii osiągnięć dla twórców filmowych", kierownik studiów podyplomowych ,,Psychologia sportu dzieci i młodzieży" na Uniwersytecie SWPS w Katowicach.

Aleksandra Zienowicz-Wielebska - certyfikowany Psycholog Sportu II Klasy Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Od pięciu sezonów związana z drużyną superligi piłki ręcznej kobiet Młyny Stoisław Koszalin. Współpracuje z Akademią Leszka Blanika AZS AWFiS w Gdańsku. Współautorka „Poradnika Pozytywnego Trenera – Model i7W w Sporcie” (2019 r.) oraz "Psychologii osiągnięć dla twórców filmowych (2017 r.). Wykładowca na studiach podyplomowych "Psychologia sportu - w nurcie sportu pozytywnego" na Uniwersytecie SWPS Warszawa.