Każdy, kto podjął decyzję o wizycie u psychoterapeuty choć przez chwilę zastanawiał się dokąd pójść. Można znaleźć mnóstwo ogłoszeń o miejscach, w których znajdziemy fachową pomoc. Nie wiadomo jednak, które z nich warto wziąć pod uwagę. W procesie terapii kluczową rolę odgrywa postać terapeuty – ważne jest jego wykształcenie i przygotowanie merytoryczne do pracy, ale także ciepło, serdeczność, sposób nawiązywania kontaktu z pacjentem… Jest jednak drugie ważne pytanie: na jaki rodzaj terapii się zdecydować? Jaki sposób pracy, jakie techniki będą dla mnie odpowiednie?
Wśród kilku różnych nurtów teoretycznych głównymi są psychoanaliza, podejście poznawczo-behawioralne, humanistyczno-egzystencjalne oraz systemowe. Różnią się one rozumieniem przez terapeutę przyczyn powstania objawów oraz czynników, które te objawy aktualnie podtrzymują, a co za tym idzie różne są sposoby pracy z pacjentem oraz czas trwania terapii.
Śladem Freuda
Psychoanaliza, której twórcą był Zygmunt Freud jest najstarszym z podejść. Praca z pacjentem polega na docieraniu do jego konfliktów wewnętrznych, zrozumieniu ich istoty oraz wpływu na aktualne zachowanie osoby. Różne części całej struktury osobowości mogą dążyć do sprzecznych ze sobą celów. Konflikty, które są nieuświadomione mogą wywoływać lęk i związane z nim zaburzenia emocjonalne (niepokój, fobie, apatia, przygnębienie) oraz szereg objawów somatycznych lub poznawczych: bóle głowy, żołądka, serca, zaburzenia czucia, zaburzenia funkcjonowania organów wewnętrznych, trudności w koncentracji uwagi, zaburzenia pamięci, natrętne myślenie. Psychoterapia zwykle trwa długo – od roku do kilku czy nawet kilkunastu lat. Spotkania odbywają się przynajmniej raz w tygodniu, o stałej porze. To pacjent wybiera temat do rozmowy, rolą terapeuty jest słuchanie i interpretowanie tego, co mówi pacjent. Terapeuta nie dzieli się swoimi przeżyciami, informacjami ze swojego prywatnego życia. Ta forma pracy szczególnie wskazana jest w sytuacjach, kiedy pacjent chce zmienić siebie na głębszym poziomie, trochę „od nowa” zbudować swoją osobowość. Tutaj można przyjrzeć się jaki wpływ na nasze zachowanie mają przeżycia z dzieciństwa i jak przeszłe schematy wpływają na aktualne sposoby kontaktowania się z samym sobą i z innymi.
Podejście behawioralno-poznawcze
Opiera się na założeniu, że objawy i trudności jakie przeżywa pacjent są efektem uczenia się. Tak, jak uczymy się zachowywać poprawnie, w pożądany sposób, tak samo uczymy się zachowywać źle, w sposób, który staje się przeszkodą. Problemy są także skutkiem myślenia, które może być zaburzone przez niewłaściwy sposób percepcji i interpretacji zdarzeń.
W tym podejściu uwaga terapeuty skupiona jest na tu i teraz, w niewielkim stopniu odwołuje się do przeszłości. Skoro nieprzystosowawczego myślenia oraz zachowań można się było nauczyć, to teraz zadanie polega na oduczeniu się poprzednich nawyków i nauczeniu nowych, bardziej przystosowawczych wzorów. Terapeuta jest nauczycielem, który wraz z pacjentem rozpoznaje wyuczone zachowania i myślenie sprawiające trudność. Wspólnie eksperymentują z nowymi sposobami myślenia i zachowania, które z tego myślenia wynika. Jest to metoda dyrektywna i aktywna. Trwa znacznie krócej niż terapia psychodynamiczna, zwykle kilka - kilkanaście miesięcy. Terapeuta wyjaśnia powstawanie zaburzenia, motywuje do działania i wspiera w procesie podejmowania zmian. Dobra terapia dla osób cierpiących na zaburzenia lękowe, fobie. Taki sposób pracy przynosi dobre rezultaty w pracy z dziećmi i młodzieżą sprawiającymi kłopoty wychowawcze, z ADHD. Stosuje się je także w terapii uzależnień (od alkoholu i innych), w zaburzeniach odżywiania. To skuteczny sposób pracy, gdy trzeba w stosunkowo krótkim czasie rozwiązać jakiś problem w konkretnej sytuacji życiowej oraz gdy potrzebny jest trening pożądanych zachowań.
Nurt humanistyczno-egzystencjalny
Opiera się na założeniu, że zachowanie człowieka motywowane jest potrzebą samorealizacji i samorozwoju. Brak odpowiednich ku temu warunków, błędne przekonania i sądy są powodem powstawania zaburzeń. Terapeuta wyzwala w pacjencie jego naturalne siły lecznicze. Zapewnia mu odpowiednie warunki ku temu, by naturalny potencjał pacjenta miał szansę zaistnieć. Dzięki atmosferze akceptacji i zaufania, dzięki poczuciu bezpieczeństwa pacjent może ujawnić swoje prawdziwe, nieskrępowane Ja. W psychoterapii Gestalt, która jest częścią tego nurtu, pacjent może doświadczyć siebie w pełni, pole jego świadomości poszerza się, dzięki czemu ma lepszy kontakt ze wszystkimi swoimi potrzebami, a także zyskuje potencjał do pełnego ich zaspokajania.
Terapeuta humanistyczno-egzystencjalny szczególnie dba o atmosferę ciepła i bezpieczeństwa. Z empatią i wrażliwością stara się zrozumieć pacjenta, który dzięki okazywanej akceptacji może zaistnieć w pełni, ze wszystkimi swoimi potrzebami.
W ujęciu Gestalt pacjentowi proponowane są ćwiczenia, dzięki którym może pełniej doświadczać swoich potrzeb i znaleźć możliwości zaspokojenia ich. Czas trwania terapii może być różny – od kilku miesięcy do kilku lat. Praca w tym podejściu umożliwia lepsze zrozumienie i akceptację samego siebie, pozwala na lepszy kontakt i lepsze rozumienie innych, poszerza zakres możliwości przy podejmowaniu życiowych decyzji oraz kierowanie się swoimi wartościami i celami.
Podejście systemowe
Czwartym głównym nurtem terapeutycznym jest terapia systemowa. W tym podejściu kładzie się akcent na sposób, w jaki pacjent funkcjonuje w różnych systemach społecznych, głównie w systemie rodzinnym. Przyczynowość nie jest rozpatrywana linearnie, lecz jako mechanizm sprzężeń zwrotnych. Każde zachowanie jest jednocześnie reakcją na poprzednie zachowanie i jego wzmocnieniem oraz bodźcem do kolejnego zachowania. Zachowanie jest więc zrozumiałe tylko wówczas, gdy weźmie się pod uwagę kontekst rodzinny, w jakim się ono pojawia. W tym podejściu nie pracuje się więc z pojedynczym pacjentem, ale z jego rodziną – rodzicami i rodzeństwem. Daje to dobre możliwości do pracy, gdy trudności przeżywa dziecko lub nastolatek. Warto wówczas przyjrzeć się całemu systemowi rodzinnemu, często bowiem kłopoty dziecka są objawem trudności całej rodziny. Z tego sposobu pracy warto skorzystać także wówczas, gdy w rodzinie jest osoba cierpiąca na chorobę lub zaburzenia psychiczne, u której indywidualna praca terapeutyczna nie przynosi pożądanego rezultatu. Możliwa jest też praca z parą małżeńską przeżywającą kryzys.
Podejście teoretyczne to tylko jeden z elementów jakie warto brać pod uwagę przy wyborze psychoterapeuty. Okazuje się bowiem, że to, w jakim nurcie pracuje terapeuta nie determinuje sukcesu terapii. Badania pokazują, że skuteczność każdego z tych podejść jest porównywalna. Znacznie ważniejsza od wyznawanej teorii i sposobu rozumienia zaburzeń jest umiejętność stworzenia dobrego związku terapeuty z pacjentem. Natomiast po stronie pacjenta wiodącą rolę odgrywa silna motywacja i chęć zmiany.