Jane Goodall, legendarna brytyjska badaczka oraz największa znawczyni szympansów, odeszła wczoraj w wieku 91 lat. Była niestrudzoną ambasadorką świata przyrody i jedną z najbardziej rewolucyjnych naukowczyń w historii, a jej słowa mówiące o tym, jak bardzo jesteśmy związani z naturą i co powinniśmy robić, aby ją chronić, zawsze pozostaną dla nas inspiracją.
Jane Goodall nie żyje. Legendarna badaczka szympansów miała 91 lat. „Zrewolucjonizowała naukę”
Jane Goodall, znana naukowczyni, prymatolożka (zajmowała się ssakami naczelnymi), etnolożka (badała zachowania zwierząt) i antropolożka, wysłanniczka pokojowa ONZ i założycielka Instytutu Jane Goodall, była prawdziwą legendą w swoim fachu. Słynna badaczka szympansów i obrończyni praw zwierząt zmarła 1 października 2025 roku w wieku 91 lat. „Jej odkrycia jako etologa zrewolucjonizowały naukę. Była niestrudzoną orędowniczką ochrony i odnowy świata przyrody” – poinformował Instytut Jane Goodall. Jak podano, badaczka zmarła z przyczyn naturalnych. Do końca pozostała aktywna. W chwili śmierci była w trakcie tournée wykładów [kolejny miała wygłosić 3 października w Kalifornii – przyp. red.].
Jane Goodall w 1995 roku (Fot. Apic/Getty Images)
Jane Goodall urodziła się w 1934 r. w Londynie. Już jako dziecko interesowała się przyrodą. Jej ulubioną zabawką był wówczas pluszowy szympans, a książką – „Doktor Doolittle”. Jej pierwsza wyprawa badawcza miała miejsce w 1960 r. – właśnie wtedy rozpoczęła pionierskie badania nad szympansami w Tanzanii. Co ciekawe, kiedy po raz pierwszy pojechała do Afryki, nie miała żadnego formalnego wykształcenia naukowego, a i tak udało jej się zdobyć zaufanie naczelnych, co zaowocowało przełomowymi obserwacjami.
To właśnie ona odkryła, że szympansy są zdolne do zaawansowanego myślenia – planowania, rozwiązywania prostych problemów, budowania i posługiwania się narzędziami oraz organizowania się w struktury społeczne. Zauważyła też, że mają one swoją osobowość, są inteligentne, emocjonalne, empatyczne i prowadzą rozwinięte życie towarzyskie – zupełnie jak ludzie. Wykazała również, że nie są one jedynymi zwierzętami obdarzonymi inteligencją społeczną i złożonymi emocjami. Co więcej, to także dzięki niej pojęcia takie jak samoświadomość, empatia czy altruizm nie są już atrybutami wyłącznie rasy ludzkiej.
Jak można przeczytać na stronie instytutu jej imienia, Goodall przyjęła niekonwencjonalne podejście do swoich badań, „zanurzając się w środowisku szympansów, aby doświadczyć ich złożonego życia jako sąsiadka, a nie odległa obserwatorka”. Studiowała więc obyczaje dzikich zwierząt, dosłownie mieszkając wśród nich. Odeszła też od tradycyjnych metod – np. nazywała szympansy imionami, nie numerkami. Gdyby porównać więc ludzi walczących o ochronę środowiska z gwiazdami rocka, Jane Goodall byłaby równocześnie Jaggerem, Dylanem, Lennonem i Presleyem. Do ostatnich dni, mimo podeszłego wieku, aktywnie działała również na rzecz przyrody oraz walczyła o przetrwanie swoich ukochanych zwierząt i szacunek do nich.
To, jak wrażliwą, dobroduszną, ciekawą świata i empatyczną osobą była Jane Goodall, najlepiej widać w jej własnych słowach, które zawsze inspirowały nas do zejścia z dumnego piedestału ewolucji i spojrzenia na zwierzęta jak na naszych braci i współmieszkańców Ziemi, o którą nie dbamy tak dobrze, jak powinniśmy. W hołdzie słynnej badaczce postanowiliśmy więc zebrać jej najpiękniejsze cytaty:
Jane Goodall o swoim celu
„Moją misją jest stworzenie świata, w którym będziemy mogli żyć w harmonii z naturą”.
„Chociaż tyle mogę zrobić – mówić za tych, którzy nie mogą mówić za siebie”.
„Rozwijajmy szacunek dla wszystkich żywych istot. Starajmy się zastąpić przemoc i nietolerancję zrozumieniem, współczuciem i miłością”.
Jane Goodall o młodych ludziach
„Moją misją jest stworzenie świata, w którym będziemy mogli żyć w harmonii z naturą. Czy mogę to zrobić sama? Nie. Jest cała armia młodych ludzi, którzy mogą to zrobić. Myślę więc, że moją misją jest dotarcie do jak największej liczby młodych”.
„Moim celem jest przywrócenie nadziei, której potrzebujemy, jeśli chcemy zmienić kierunek. Myślę, że aby być w pełni ludźmi, potrzebujemy sensu życia i właśnie to staram się pomóc tym młodym ludziom odnaleźć”.
„Kiedy młodzi ludzie decydują się na zmianę, uwalnia się potężna siła”.
„Kilkukrotnie pokazano, że kontakt z naturą jest naprawdę ważny dla rozwoju psychologicznego, a także dla dzieci i młodych ludzi, którzy żyją w betonowej dżungli, z niewielką szansą na poznanie świata przyrody, przyklejeni do ekranów i gier komputerowych. To zaczyna to być naprawdę przerażające. Co możemy z tym zrobić?”
Jane Goodall o szympansach
„Szympansy, goryle i orangutany żyją od setek tysięcy lat, wiodą fantastyczne życie i nigdy nie niszczą lasu. Powiedziałabym, że w pewnym sensie odniosły większy sukces niż my, jeśli chodzi o życie w harmonii ze środowiskiem”.
„Kiedy spotykasz szympansy, poznajesz indywidualne osobowości. Kiedy młody szympans na ciebie patrzy, jest jak ludzkie dziecko. Jesteśmy wobec nich odpowiedzialni”.
„Tak, człowiek stoi niewątpliwie wyżej od szympansa. Mimo to szympans jest istotą niezwykle ważną dla lepszego zrozumienia człowieka… Szympans potrafi rozwiązywać dość skomplikowane problemy, jego struktura społeczna i sposoby porozumiewania się ze współbraćmi są złożone, a on sam wykazuje początki samoświadomości. Kto wie, kim będzie szympans za 40 milionów lat? Powinniśmy wszyscy zatroszczyć się o to, aby pozwolić mu żyć, aby podarować mu choć szansę ewolucji”.
„Im więcej dowiadywałam się o szympansach, tym bardziej uświadamiałam sobie, jak bardzo są do nas podobne”.
„Dowiedziałem się od mojego psa na długo przed wyjazdem do Gombe, że nie jesteśmy jedynymi istotami z osobowościami. Szympansy pomogły mi przekonać innych”.
„Badania nad szympansami nauczyły nas, że powinniśmy być bardziej pokorni. My, ludzie, jesteśmy rzeczywiście wyjątkowymi naczelnymi, ale nie różnimy się od reszty królestwa zwierząt aż tak bardzo, jak zwykliśmy myśleć”.
Jane Goodall o naszym związku ze zwierzętami
„Lubię niektóre zwierzęta bardziej niż niektóre osoby, a niektórych ludzi bardziej niż niektóre zwierzęta”.
„Patrz, jak zwierzęta czują, kochają, cierpią – oto lekcja dla człowieka”.
„Jeśli dzielisz swoje życie z psem, tak jak zrobiłam to w Bournemouth, czy kotem, nie możesz nie zdawać sobie sprawy z tego, że zwierzęta mają osobowości, umysły i uczucia”.
„Nawet najmniejsza istota zasługuje na nasze współczucie”.
Jane Goodall o traktowaniu zwierząt
„Okrucieństwo to najgorszy z ludzkich grzechów. Kiedy zaakceptujemy, że żywa istota ma uczucia i cierpi, to świadomie i celowo zadając jej cierpienie, jesteśmy winni, niezależnie od tego, czy jest to człowiek, czy zwierzę”.
„Im więcej dowiadujemy się o prawdziwej naturze zwierząt, zwłaszcza tych o złożonych mózgach i odpowiadających im złożonych zachowaniach społecznych, tym więcej wątpliwości etycznych budzi ich wykorzystywanie w służbie człowiekowi – czy to w rozrywce, jako »zwierzęta domowe«, jako pożywienie, w laboratoriach badawczych, czy w jakimkolwiek innym celu”.
„Tysiące ludzi, którzy twierdzą, że »kochają« zwierzęta, siadają raz lub dwa razy dziennie, aby delektować się mięsem stworzeń, którym całkowicie odebrano wszystko, co mogłoby nadać ich życiu sens, i które znosiły straszliwe cierpienie i terror rzeźni, w tym podróż, aby tam dotrzeć, zanim ostatecznie opuściły świat, często po bolesnej śmierci”.
„Zwierzęta hodowlane są o wiele bardziej świadome i inteligentne, niż kiedykolwiek sobie wyobrażaliśmy, i pomimo tego, że zostały wyhodowane jako niewolnicy domowi, są odrębnymi istotami. Dlatego zasługują na nasz szacunek i naszą pomoc. Kto będzie się o nie ubiegał, jeśli będziemy milczeć?”
„Od dziesięcioleci martwię się hodowlą przemysłową, częściowo ze względu na ogromne szkody wyrządzane środowisku, ale także ze względu na szokujące, ciągłe okrucieństwa, jakich dopuszcza się wobec milionów istot rozumnych”.
„Dziś powszechnie przyjmuje się, że chociaż najwcześniejsi ludzie prawdopodobnie jedli mięso, mało prawdopodobne jest, aby odgrywało ono znaczącą rolę w ich diecie. Rośliny byłyby znacznie ważniejszym źródłem pożywienia”.
„Jeśli zabijamy dziką przyrodę, zabijamy część naszych dusz”.
Jane Goodall o wpływie człowieka na planetę
„Jest nas za dużo. To planeta o ograniczonych zasobach – a my je zużywamy. A to będzie oznaczać mnóstwo cierpienia w przyszłości”.
„Zatruwamy ziemię, zatruwamy zwierzęta i szczerze wierzę, że zatruwamy także samych siebie”.
„Oto więc jesteśmy, najbardziej intelektualne istoty, jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi, więc jak to jest, że możemy niszczyć jedyną planetę, jaką mamy?”
„Dlaczego zniszczenie dzieła ludzkich rąk nazywa się wandalizmem, a gdy niszczone jest dzieło natury, dzieło Boże, mówi się, że to postęp?”
Jane Goodall o życiu w harmonii z naturą
„Wiele badań dowiodło, że rośliny korzystnie wpływają na nasz rozwój psychiczny. Jeśli zazielenimy teren, wskaźnik przestępczości spada. Ofiary tortur zaczynają dochodzić do siebie, spędzając czas na świeżym powietrzu, w ogrodzie pełnym kwiatów. Potrzebujemy ich więc w jakimś głębokim sensie psychologicznym, którego – jak sądzę – nikt jeszcze nie rozumie”.
„Jeśli chcemy ocalić planetę, kluczowe jest ponowne nawiązanie kontaktu z naturą”.
Jane Goodall o cechach ludzkich
„To niezaprzeczalne cechy ludzkiej miłości, współczucia i poświęcenia dają mi nadzieję na przyszłość. Rzeczywiście, często jesteśmy okrutni i źli. Sprzysięgamy się przeciwko sobie, torturujemy się słowami i czynami, walczymy, zabijamy, ale jesteśmy też zdolni do najszlachetniejszych, najbardziej hojnych i heroicznych zachowań”.
„Myślę, że empatia jest naprawdę ważna i tylko wtedy, gdy nasz mózg i serce współpracują ze sobą w harmonii, możemy osiągnąć pełnię naszego potencjału”.
„Jeśli rozumiemy, możemy się troszczyć. Jeśli nam zależy, pomożemy. Jeśli pomożemy, zostaniemy uratowani”.
Jane Goodall o wprowadzaniu zmian
„Zmiana następuje poprzez słuchanie i nawiązywanie dialogu z ludźmi, którzy robią coś, co uważasz za niewłaściwe”.
„Trwała zmiana to seria kompromisów. A kompromis jest w porządku, dopóki twoje wartości się nie zmieniają”.
„Świadomość tego, co można zrobić, daje ludziom odwagę do walki”.
„Moje przesłanie do polityków, którzy mogą dokonywać zmiany, brzmi: »Czy naprawdę nie obchodzi was przyszłość waszych prawnuków? Jeśli pozwolimy, aby świat nadal był niszczony, jaki będzie świat dla waszych prawnuków?«”
Jane Goodal o przeszkodach na drodze do zmiany
„Największym zagrożeniem dla naszej przyszłości jest apatia”.
„Największym problemem, z jakim borykamy się jako aktywiści na rzecz ochrony środowiska, jest walka z potęgą pieniędzy”.
Jane Goodall o ludzkiej mocy dokonywania zmian
„Każdy człowiek się liczy. Każdy człowiek ma swoją rolę do odegrania. Każdy człowiek może coś zmienić”.
„Moglibyśmy zmienić świat nawet jutro, gdyby miliony ludzi na całym świecie postępowały zgodnie ze swoimi przekonaniami”.
„Nie da się przeżyć ani jednego dnia, nie wywierając wpływu na otaczający cię świat. To, co robisz, ma znaczenie i musisz zdecydować, jaki wpływ chcesz mieć”.
„Bez nadziei nie dokona się żadna zmiana. Ludzie muszą mieć nadzieję”.
Jane Goodall o Bogu
„Nie mam pojęcia, kim ani czym jest Bóg. Ale wierzę w jakąś wielką moc duchową. Czuję ją szczególnie na łonie natury. To po prostu coś większego i silniejszego niż ja sama lub ktokolwiek inny. Czuję to. I to mi wystarcza”.
Jane Goodall o przyszłości
„Mam powody do nadziei: nasze bystre umysły, odporność natury, niezłomny duch ludzki i zaangażowanie młodych ludzi, gdy mają możliwość podjęcia działania”.
Jane Goodall o śmierci
„Moją kolejną wielką przygodą, w wieku 90 lat, będzie śmierć. Jeśli coś jest po śmierci, nie potrafię wyobrazić sobie większej przygody niż odkrycie, co to jest. Myślę, że coś jest, dzięki doświadczeniom – moim i innych ludzi”.