Scrollowanie i oglądanie tiktoków po kilka godzin dziennie to nie tylko strata czasu. To realna strata dla naszego mózgu – istnieją bowiem badania naukowe, które dowodzą, że uzależnienie od smartfona powoduje zanik istoty szarej w mózgu. Sprawa jest poważna, bo istota szara odpowiada za kluczowe dla nas funkcje poznawcze, takie jak myślenie, podejmowanie decyzji, kontrola emocji i pamięć. Naukowcy są zaniepokojeni, ponieważ podobne zmiany w mózgu obserwuje się u pacjentów we wczesnych etapach demencji.
Doniesienia naukowców ktoś może uznać za sianie paniki, ale fakty są niestety jednoznaczne. Szereg badań przeprowadzonych na przestrzeni ostatnich 10 lat pokazał, że skutki nadmiernego korzystania ze smartfonów mogą być poważniejsze niż dotąd przypuszczano. Ich wyniki powinny dać do myślenia każdej osobie, której czas ekranowy przekracza 3 godziny w ciągu dnia – bo właśnie taka ilość czasu uznawana jest za „problemową”, czyli sugerującą uzależnienie.
Autorzy przytoczonych badan postanowili sprawdzić, jak uzależnienie od smartfona zmienia mózg. W tym celu u uczestników wykonali rezonans magnetyczny (MRI) głowy, a następnie porównali wyniki osób, które spędzają na telefonach wiele godzin i tych, które nie mają problemów z takim uzależnieniem. Oto wnioski płynące z poszczególnych badań.
Ching et al. (2021), „The neurobiology of smartphone addiction in emerging adults evaluated using brain morphometry and resting-state functional MRI”:
- Odkryto „strukturalne i funkcjonalne zmiany neuronalne” w mózgach osób uzależnionych, wykazujące podobieństwa do innych uzależnień behawioralnych. Wykazano ponadto zmniejszenie obszaru wyspy (insula) w mózgu, która zbudowana jest z istoty szarej i odpowiedzialna m.in. za kontrolę emocji i impulsy.
Wang et al. (2016), „Altered Gray Matter Volume and White Matter Integrity in Young Adults with Mobile Phone Dependence”:
- Badanie przeprowadzono na 68 studentach – 34 nadmiernie używających smartfona i 34 kontrolnych. Stwierdzono zanik istoty szarej w prawym górnym i dolnym zakręcie czołowym (superior/inferior frontal gyrus) oraz obustronnie w wzgórzu (thalamus). Osoby używające smartfona miały mniejsze obszary istoty szarej w czołowej części mózgu – czyli odpowiadającej za logiczne myślenie, planowanie i kontrolę emocji.
Universität Heidelberg (2023), „Neuroimaging the effects of smartphone (over-)use on brain function and structure – a review on the current state of MRI-based findings and a roadmap for future research”
- Autorzy badania Christian Montag i Benjamin Becker wykonali systematyczny przegląd literatury MRI/fMRI dotyczącej Smartphone Use Disorder (SmUD), przeglądając badania publikowane do początku 2023 roku. Odkryli, że problematyczne korzystanie ze smartfona silnie koreluje z mniejszą objętością istoty szarej, zwłaszcza u młodych ludzi. Zmniejszone obszary istoty szarej zaobserwowano głównie w korze przedczołowej (prefrontal cortex), która odpowiada za logiczne myślenie, planowanie i samokontrolę, w korze obręczy (anterior cingulate cortex) odpowiedzialnej za integrację emocji i poznania, w hipokampie (pamięć i orientacja przestrzenna) i insuli (świadomość własnych stanów emocjonalnych i kontrola nawyków). Ponadto w badaniach fMRI stwierdzono osłabioną łączność między obszarami odpowiedzialnymi za uwagę, planowanie i kontrolę emocjonalną u osób uzależnionych od smartfona.
Lin et al. (2022), „Problematic Smartphone Use and Its Relationship With Neuroimaging Features in Brain Structure and Function: A Meta-Analysis":
- Autorzy zrobili szeroko zakrojony przegląd, który objął 11 badań MRI i fMRI porównujących ze sobą mózgi osób nadmiernie użytkujących smartfony vs. użytkowników spędzających na nich umiarkowaną ilość czasu. Okazało się, że ludzie z uzależnieniem od smartfonów mieli znacząco mniejszy mózg. Różnice w objętości dotyczyły szczególnie struktur podkorowych (np. hipokamp, jądra podstawy mózgu).
Dotychczasowe badania potwierdzają, że problemowe używanie smartfona wiąże się z rzeczywistymi zmianami w mózgu – zarówno jego strukturze, jak i sposobie działania. Najbardziej niekorzystne zjawiska obserwowano u młodych osób, których mózgi były jeszcze na etapie rozwoju. Sugeruje to, że nastolatkowie spędzający nadmierną ilość czasu przed ekranem mogą gorzej rozwijać się pod względem intelektualnym i emocjonalnym od rówieśników, którzy nie wykazują objawów uzależnienia.
Ale to nie wszystko. Badacze z Wilfrid Laurier University w Kanadzie w podsumowaniu swojej metanalizy („Digital dementia in the internet generation: excessive screen time during brain development will increase the risk of Alzheimer’s disease and related dementias in adulthood”) przestrzegają, że nadmierne korzystanie ze smartfonów może przyczynić się w przyszłości do epidemii demencji i choroby Alzheimera. Uczeni są zdania, że przewlekła stymulacja sensoryczna (czyli zbyt długi czas spędzony przed ekranami) wpływa negatywnie na rozwój struktur mózgu, w tym istoty szarej i białej, i pociąga za sobą objawy podobne do tych, które obserwuje się na wczesnych etapach chorób neurodegeneracyjnych. Autorzy badania sugerują, że nadmierny czas ekranowy w wieku dorastania może prowadzić do przyspieszonego uszkodzenia mózgu w dorosłości – czego konsekwencją mogą być zaniki pamięci czy demencja w młodszym wieku. Manwell i współautorzy prognozują, że populacja Millennials i Pokolenia Z (urodzeni po 1980 r.) może doświadczyć 4‑ do 6‑krotnego wzrostu przypadków demencji między 2060 a 2100 rokiem – to przewidywania będące znacznie powyżej obecnych szacunków CDC, które zakładały zaledwie podwojenie zachorowań. Badacze tłumaczą tę różnicę faktem, że szacunków dokonywano opierając się na populacji ludzi urodzonych przed 1980 rokiem, którzy w młodości w ogóle nie mieli dostępu do nowoczesnych technologii ekranowych.
Zanik istoty szarej mózgu postępuje naturalnie wraz z wiekiem. Przyspieszając go w młodości, narażamy się na częstsze i szybsze występowanie objawów neurodegeneracyjnych.
Naukowcy w swojej pracy nadmieniają też, że niekontrolowane korzystanie ze smartfonów może doprowadzić do spadku IQ w młodszych pokoleniach (tzw. „negatywny efekt Flynna”), nasilonych problemów z nauką i zaburzeń psychicznych.
Czytaj też: Coś dziwnego dzieje się z osobami używającymi dużo ChataGPT. Naukowcy odkryli u nich niepokojące objawy
Przerażające? Zamiast panikować, potraktujmy przewidywania naukowców jako wielką czerwoną flagę, która ostrzega nas, co może stać się z naszymi funkcjami poznawczymi w przyszłości jeśli nie opanujemy uzależnienia od smartfona u siebie i swoich dzieci. Choć zmiany w mózgu zachodzące pod wpływem smartfonów są faktem, warto pamiętać, że wciąż są to tylko hipotezy. Wszystko leży w naszych rękach – wystarczy, że ograniczymy nasz czas ekranowy do 2 godzin dziennie, a prawdopodobnie unikniemy większości negatywnych konsekwencji opisanych przez badaczy.