Stwierdzenie, że człowiek jest istotą stadną wydaje się oczywiste. Izolacja, społeczne wykluczenie to jedne z najtrudniejszych doświadczeń życiowych. Żyjemy wśród innych, a niepowodzenia i frustracje w relacjach społecznych są źródłem cierpienia.
Terapia grupowa to dobre miejsce na przyjrzenie się w jaki sposób tworzymy relacje z ludźmi, jak funkcjonujemy w odniesieniu do innych ludzi, co dajemy a co bierzemy w kontakcie z nimi i jaki jest tego efekt.
Rodzaje grup terapeutycznych
Irvin Yalom, jeden z najbardziej znanych amerykańskich twórców terapii grupowej, w swojej książce „Psychoterapia grupowa. Teoria i praktyka” stwierdza, że grupowych form pomocy psychologicznej jest tak wiele, iż należałoby mówić raczej o terapiach grupowych niż o jednej, konkretnej terapii. Zaliczają się do nich grupy terapeutyczne (m.in. treningi interpersonalne), ale także różnego rodzaju grupy wsparcia (np. dla rodziców którzy stracili swoje dziecko) czy samopomocowe (jak np. grupy AA). Inaczej jednak pracuje grupa samopomocy, inne zasady obowiązują w grupie warsztatowej, a jeszcze inne w grupie terapeutycznej.
Grupy samopomocowe gromadzą ludzi dotkniętych tym samym problemem – chorobą alkoholową, depresją itp. Członkowie udzielają sobie nawzajem wsparcia, wymieniają informacjami i radami dotyczącymi tematu, który ich łączy. Prowadzącym nie jest profesjonalista, ale osoba która sama się z problemem uporała, choć zdarza się, że profesjonaliści (konsultanci w danej dziedzinie) są zapraszani jako goście. Jest to jeden z rodzajów grup wsparcia.
Grupy warsztatowe mają na celu doskonalenie konkretnych umiejętności, np. trening umiejętności rodzicielskich. Spotkania prowadzone są przez ekspertów w danej dziedzinie. Te dwa rodzaje grup spotyka się najczęściej.
Grupy terapeutyczne często nie mają ściśle określonego jednego celu. Cel do pracy, kierunek zmiany wyznacza sobie sam pacjent. Metody działania grupy, stosowane techniki i interwencje podejmowane przez terapeutę określone są przez model teoretyczny w jakim terapeuta pracuje.
Na psychoterapię grupową można popatrzeć z różnych punktów widzenia. Jednym z nich jest czas trwania terapii. Istnieją grupy kilku - lub kilkunastodniowe, w których praca terapeutyczna jest zwykle bardzo intensywna, bez dłuższych przerw w pracy (z przerwą na sen). Celem takiego podejścia jest zintensyfikowanie przeżyć emocjonalnych uczestników i osiągnięcie większej efektywności pracy w krótkim czasie. Taka „psychoterapia w pigułce” często jest wstępem do dłuższej, systematycznej pracy terapeutycznej.
Istnieją również grupy terapeutyczne krótkoterminowe. Ich czas trwania jest z góry określony, najczęściej organizuje się ok. 20 spotkań. Praca w takiej grupie zwykle skoncentrowana jest na konkretnym celu. To dobra forma pracy dla osób, których trudności życiowe nie mają bardzo poważnego, przewlekłego charakteru.
Spotkania długoterminowej grupy terapeutycznej najczęściej odbywają się raz w tygodniu i trwają od 1.5 do 2 godzin. Spotkanie może prowadzić jeden lub dwóch terapeutów, a w niektórych ośrodkach w sesji dodatkowo biorą udział obserwatorzy – najczęściej jedna osoba siedząca poza kręgiem uczestników, nie biorąca udziału w interakcjach uczestników grupy. Takie spotkanie przypomina swobodną rozmowę, dyskusję na ważne dla uczestników tematy. To, co różni je od zwykłego towarzyskiego spotkania to skupienie na emocjach i przeżyciach uczestników. Można się tu podzielić wszystkimi trudnymi doświadczeniami życiowymi i związanymi z nimi uczuciami. Nie ma tematów tabu. To miejsce, gdzie można czerpać z historii i doświadczeń życiowych innych osób, a w trudnych dla siebie chwilach uzyskać od nich pomoc i wsparcie. To również miejsce, gdzie można się przekonać, że inni mają podobne przeżycia i doświadczenia, co zmniejsza poczucie wyobcowania.
Grupy mogą być zamknięte lub otwarte. W grupie zamkniętej od początku do końca jej istnienia biorą udział ci sami uczestnicy, jej skład ostatecznie ustala się podczas pierwszych dwóch-trzech sesji. Taka grupa ma określone ramy czasowe, najczęściej jest to praca krótkoterminowa.
Grupa otwarta to taka, gdzie uczestnicy mogą się zmieniać. W miarę odchodzenia poprzednich uczestników i pojawiania się wolnych miejsc są do niej przyjmowani nowi pacjenci. Nie ma określonego czasu jej istnienia, spotkania odbywają się dopóki są chętni uczestnicy i cel do pracy. Taka grupa może pracować nawet wówczas, gdy zmieni się prowadzący lub całkowicie zmienią się jej uczestnicy.
Dla kogo ta terapia
Terapia grupowa to taka forma terapii, z której mogą korzystać wszyscy, którzy przeżywają trudności związane z relacjami z innymi ludźmi: nie mają przyjaciół, nie są w związku. Mogą także przeżywać trudne dla siebie emocje, z którymi nie potrafią sobie poradzić, takie jak lęk, smutek, złość. Najważniejsze jest, by uznać, że źródłem cierpienia i kłopotów jest własny sposób tworzenia relacji z innymi oraz poziom motywacji do zmiany tego sposobu. Oznacza to, że kiedy przyjrzymy się w jaki sposób nawiązujemy z ludźmi kontakt, jak blisko/daleko emocjonalnie jesteśmy od innych, jak funkcjonujemy wśród innych, to okaże się, że jest to pewien względnie stały, określony wzorzec zachowania. Wzorzec ten może być dla nas dobry i konstruktywny, ale zdarza się, że nie jesteśmy z niego zadowoleni, że cierpimy z tego powodu. To, co jest ważne to uznanie, że ja sam mam wpływ na to co się dzieje, że chcę i mogę to zmienić.
Przyjęcie do grupy zwykle jest poprzedzone indywidualną konsultacją z prowadzącym, gdzie obie strony mają okazję sprawdzić, czy ta forma pracy jest odpowiednia dla uczestnika, a także ustalić zasady obowiązujące w pracy grupowej. Terapeuta omawia wówczas z pacjentem sposób działania terapii, podaje mu również wskazówki jaki sposób zachowania podczas sesji daje najlepsze rezultaty. Bywa, że dla niektórych osób taka terapia nie jest wskazana. Dzieje się tak, gdy nie są oni w stanie dostosować się do reguł panujących w grupie. Ich łamanie, niemożność utrzymania się w grupie działa destrukcyjnie zarówno na samego uczestnika, jak i na pozostałych pacjentów.
Jak to działa?
Podczas sesji, wcześniej czy później, odtwarzamy nasze sposoby zachowania, które towarzyszą nam w codziennym życiu. Jest to doskonała okazja do tego, by móc im się przyjrzeć, zauważyć ich wpływ na uczucia własne i innych osób. Nie zawsze jest potrzebne sięganie do przeszłości uczestników grupy. Wnikliwa obserwacja tego, co dzieje się aktualnie w grupie pozwala na skuteczną pracę terapeutyczną. Motorem zmiany jest możliwość rozmowy o swoich uczuciach przeżywanych podczas kontaktu z innymi uczestnikami, sprawdzenie czy to co przeżywam i czuję faktycznie ma uzasadnienie w tym co się dzieje tu i teraz, czy wynika raczej z przeszłych doświadczeń życiowych, a także możliwość przyjrzenia się swoim wzorcom postępowania. Inni uczestnicy mogą posłużyć jako lustro – to ich reakcje, informacje zwrotne są najlepszą wskazówką do tego gdzie i jak wprowadzić zmiany. Może się zdarzyć, że obraz, który zobaczymy dzięki nim będzie początkowo trudny do przyjęcia, nie wiadomo bowiem jakie emocje dojdą do głosu. Może to być długo tłumiona złość, albo potrzeba akceptacji lub lęk przed odrzuceniem. Bywa, że inni członkowie grupy budzą w nas silne emocje. Może to być fascynacja, chęć bliższego poznania się, może być to szczególny rodzaj więzi czy bliskości emocjonalnej. Może to jednak być także złość, niechęć czy lęk. Niezależnie od tego co przeżywamy, grupa to miejsce gdzie można się temu spokojnie i bezpiecznie przyjrzeć. Dobrze jest powstrzymać się od oceny drugiej osoby, ale raczej analizować swoje emocje z nią związane. Można poszukać źródła tych uczuć. Myślenie o kimś „jak on okropnie się rządzi” łatwiej wówczas zastąpić refleksją „czuję się niepewny i zagubiony”. Stąd już tylko krok do zmiany.
Udział w grupie terapeutycznej może być niezwykle ciekawą i bardzo skuteczną formą terapii. Pozwala na prawdziwe spotkanie się zarówno z samym sobą, jak i z innymi ludźmi.