Zwykle mamy obawy, że nie jesteśmy wystarczająco dobrzy, w związku z tym budujemy obraz siebie jako kogoś lepszego, żeby ukryć problemy z samooceną przed sobą i innymi.
W Polsce niemal wszystkim nam się wydaje, że mamy szlacheckie korzenie. Widzimy się w kontuszach, pasach słuckich i czapkach konfederatkach zdobionych pawim piórem. Jeszcze niedawno w mieszkaniach wieszaliśmy na ścianie portret przodka, a ulubionym typem domów była budowla typu dworek z obowiązkowymi kolumnami. To o tyle ciekawe, że według najnowszych szacunków historyków warstwa szlachecka stanowiła średnio około 6 procent ogółu. Tymczasem obecnie 30 procent populacji posługuje się nazwiskami zakończonymi na „-ski”, „-cki”, co ma wskazywać szlacheckie pochodzenie. W tej liczbie widać skalę naszej narodowej uzurpacji do szlacheckiego pochodzenia. Skąd się to bierze? Chodzi o budowę poczucia własnej wartości. Zwykle mamy obawy, że nie jesteśmy wystarczająco dobrzy, w związku z tym budujemy obraz siebie jako kogoś lepszego, żeby ukryć problemy z samooceną przed sobą i innymi. Do tego niezwykle przydatne są zewnętrzne atrybuty, takie właśnie jak wspomniany pas słucki czy szable po dziadku. To podnosi nas we własnych i cudzych oczach. Ale pretensje do szlacheckiego pochodzenia biorą się też stąd, że nasza historia i literatura jest tworzona w dużej mierze przez szlachciców dla szlachciców. W tym sensie jest to część naszej tożsamości, pozostałe warstwy społeczne były długo z obiegu kultury wykluczone. Począwszy od Reja i Kochanowskiego, przez Mickiewicza aż po Sienkiewicza, mamy do czynienia z piewcami stanu szlacheckiego. Nic dziwnego, że w ulicznych konfliktach nazwanie przeciwnika chamem jest najgorszą z możliwych obelg, tak jak powiedzenie: „słoma ci z butów wystaje”, co oznacza, że jesteś nikim, bo chłop był nikim.
Trzeba powiedzieć jasno, że mieliśmy w Polsce przede wszystkim kulturę chłopską, a nie szlachecką, pisał o tym Andrzej Leder w „Prześnionej rewolucji”. Jeśli potrzebujemy protezy fikcyjnego szlachectwa do budowania poczucia wartości, bycia ważnym, to oznacza, że jest z tym poczuciem wartości bardzo krucho. Dlatego tak mnie cieszy, że ostatnio jesteśmy świadkami dowartościowania stanu chłopskiego. Tak jakby stopniowo dochodziło do nas, że w gruncie rzeczy jesteśmy społeczeństwem rolniczym, a wolności szlacheckie były możliwe dzięki wyzyskowi na ogromną skalę. To nie przypadek, że film „Chłopi” na podstawie powieści Reymonta był w minionym roku kinowym przebojem, a książka „Chłopki. Opowieść o naszych babkach” Joanny Kuciel-Frydryszak jest bestsellerem w polskich księgarniach.
Sposób, w jaki się klasowo identyfikujemy, jak patrzymy na naszych przodków, ma z pewnością wpływ na to, jacy jesteśmy, jak reagujemy na świat. To przypomina mi mechanizm wypierania trudnych doświadczeń – jak człowiek miał traumatyzujące dzieciństwo, to czasem o nim zapomina, bo dzięki temu odcięciu może funkcjonować. Może sobie stworzyć alternatywną historię, żeby mógł myśleć, że dawny ból go nie dotyczy. Żeby od przekonania, że wszyscy jesteśmy szlachcicami, dojść do uznania chłopskiego pochodzenia jest potrzebna samorozwojowa praca. Wiele kobiet z dużymi życiowymi osiągnięciami otwarcie mówi o tym, że ich babki były chłopkami. Może to się zrobiło modne, ale ten rodzaj mody zmienia myślenie i obyczaj. To nie jest już tylko ukochanie folkloru, to uznanie bardzo trudnego losu jako miary wartości, wytrwałości i odpowiedzialności. Ta refleksja nad chłopstwem i chłopskim doświadczeniem to też konieczność konfrontacji z ogromną niesprawiedliwością społeczną, ludzką krzywdą. Ale historia chłopskiej tożsamości to również historia awansu społecznego, wytrwałości i siły, które odniosły zwycięstwo, i to może być źródło mocy.
Katarzyna Miller, terapeutka. Pisze książki, wiersze, śpiewa.