Są w wieku, w którym można zdobywać góry. Zdrowe, wykształcone, atrakcyjne. A one się zamartwiają. Robią wszystko, żeby zatrzymać czas. Mówią, że chcą się nażyć, napodróżować, nacieszyć, zanim przyjdzie to coś strasznego, najgorszego, co, jak myślą, może człowieka spotkać, czyli starość. – Im częściej mówi się o tym, że przemijanie to naturalny proces, tym bardziej redukuje się lęk z nim związany – uważa psycholożka
Ewa Jarczewska-Gerc.
Czy na starość czeka nas coś dobrego? – Tak. Szczęście – mówi pisarz i dziennikarz Carl Honoré.
Beata, lat 34, socjolożka, żyje na pełnych obrotach. Samodzielnie wychowuje pięcioletnią córkę, pracuje na uczelni, uczestniczy w projektach badawczych, pisze.
– Już teraz jest ciężko, a co będzie w przyszłości? Boję się o zdrowie córki, czy uda mi się zrobić doktorat, spłacić kredyt, ułożyć sobie życie. Frustruje mnie, że nie mieszczę się w spodnie, że słyszę w sklepie: „Ta kolekcja jest dla młodych dziewczyn, nie dla pani”. Starzeję się! Dożyć stu lat? Nigdy w życiu! Pamiętam, jak śmieszyły mnie starsze panie z krzywo umalowanymi ustami, rozmazanym makijażem. Boję się, że za parę lat będę wyglądać tak samo. Ale najbardziej na świecie boję się samotności, zdania na łaskę innych. Wolę umrzeć niż tego dożyć.
Ewa Jarczewska-Gerc z Uniwersytetu SWPS: – Lęk młodych kobiet przed upływem czasu bierze się z antycypacji, czyli przewidywania tego, co jeszcze nie nastąpiło, ale co za ileś lat nastąpi. I na ogół mija wtedy, gdy kobieta wkracza w wiek, którego się bała. Okazuje się, że kiedy się z nim skonfrontujemy, wtedy tak naprawdę zaczynamy lubić siebie i godzimy się z upływem czasu. Skończę w tym roku 40 lat i powiem szczerze, że czuję się bardziej atrakcyjna niż kiedyś, mimo że bez wątpienia świeżość mojej urody nieco wygasła. I nie jestem w tym odosobniona.
Psycholożka wyjaśnia, że dzieje się tak dlatego, że dojrzałość osobowości stabilizuje się pomiędzy 35. a 40. rokiem życia, niezależnie od płci. 20-latkom wszystko nie pasuje: albo są za grube, albo za chude. A kobiety około czterdziestki zaczynają siebie akceptować, rozkwitają seksualnie. Zatem lęk przed przemijaniem, mówiąc językiem naukowym, koreluje z wiekiem.
Psycholożka zauważa, że kiedyś ludzie nie bali się starzenia, bo walczyli o przetrwanie. Zresztą i dzisiaj, w czasach pandemii, lęk przed starzeniem się może zejść na dalszy plan, bo mamy na głowie realne problemy zdrowotne, finansowe, logistyczne. Paradoksalnie, kiedy żyjemy bardziej komfortowo, lęki związane z przemijaniem mogą się nasilać, natomiast gdy przychodzą ciężkie czasy – ustępować… innym lękom.
Ewa Jarczewska-Gerc podkreśla różnicę między lękiem a strachem. Strach to emocja adekwatna do sytuacji, której powinniśmy się bać. Jej celem jest przewidzenie i zaradzenie niebezpiecznym zdarzeniom. To mądry mechanizm ewolucyjny. Natomiast lęki nie są do końca adaptacyjne. Wyolbrzymiają niebezpieczeństwo, są nieadekwatne do sytuacji, paraliżują, powodują, że nie zachowujemy się tak, jak byśmy chcieli.
Józefina, lat 39, copywriterka w agencji reklamowej, modelka, wrzuca codziennie na Facebooka fotki ze stylizacjami ubiorów na różne okazje: do pracy, na imprezę w klubie, do teatru, na fitness, jogging. Wszystkie starannie przygotowane, dobrze oświetlone i profesjonalnie sfotografowane przez jej chłopaka.
– Zabawa modą to moja pasja. Wyżywam się w tym, bo zdaję sobie sprawę, że mam ograniczony czas. Już teraz muszę korzystać z Photoshopa, a co będzie później? Strach się bać.
Ilustracja Magdalena Pankiewicz
Ewa Jarczewska-Gerc nie lubi narracji, że kiedyś ludzie nie zwracali uwagi na wygląd, a teraz, za sprawą Instagrama i Facebooka, myślą tylko o tym. – Zwracanie uwagi na wygląd nie jest niczym nowym, to naturalne. Nawet noworodki mają wdrukowane pewne standardy piękna, uśmiechają się do ludzi ładnych, o symetrycznych twarzach i bez wyraźnych oznak zniekształcenia, a brzydkich się boją. Natomiast bez wątpienia to, że dzisiaj każdy z nas może być VIP-em, publikować swoje zdjęcia w Internecie, mieć miliony followersów, wystawia nas, na własne życzenie zresztą, na ocenę. Tak więc możliwość upowszechnienia własnego wizerunku powoduje, że staje się on jeszcze ważniejszy. A lęk przed jego nadwątleniem większy.
Gosia, 36 lat, italianistka, pracuje jako tłumaczka i pilotka wycieczek. Uwielbia podróże, ludzi i oczywiście Włochy. Ciągle na walizkach. A w nich oprócz niezbędnika turystki – witaminy, suplementy, słoiki pierzgi od zaprzyjaźnionego pszczelarza i kapsaicyna zrobiona przez mamę. Przyznaje, że jest przeczulona na punkcie zdrowia. Dlatego jak wraca (na krótko) do domu w Łodzi, chodzi po lekarzach, na zabiegi, robi badania. – Boję się, że się zestarzeję, więc dbam o siebie. Bardzo chciałabym mieć dziecko, ale jeszcze nie teraz. Dziecko to koniec wyjazdów i początek etapu, którego na razie nie chcę zaczynać. Jakiego etapu? Drugiej połowy życia, która wiadomo do czego zmierza. Jeszcze nie jestem na to gotowa.
Takie dylematy młodych kobiet to według Ewy Jarczewskiej-Gerc znak naszych czasów: – Nasze matki i babki nie zastanawiały się, jak się nie zestarzeć, tylko rodziły dzieci, pracowały. Po wojnie był nakaz pracy, a kobiety chciały być matkami, więc nie rozkminiały, jak to godzić, tylko godziły.
Lęki przed upływem czasu są podsycane przez różne narracje społeczne. Młoda kobieta czyta, że najlepiej urodzić dziecko po dwudziestce albo że spokojnie może czekać do czterdziestki. Kiedyś była presja, żeby rodzić wcześnie, teraz – późno.
– Optymalny wiek na urodzenie dziecka, choćbyśmy nie wiem jak zaklinały rzeczywistość, to okres między 25. a 35. rokiem życia – mówi psycholożka. – Możemy dziś rodzić dzieci w wieku 45 lat, ale wiele kobiet mówi, że nie mają wtedy takiej energii życiowej, jaką miały. Mam dwoje dzieci i cieszę się, że są w wieku szkolnym, bo teraz swoją energię mogę przeznaczyć na pracę. Dziecko nie musi ograniczać. Martyna Wojciechowska urodziła córkę i po kilku miesiącach pojechała w ukochane góry. Zrobiła to, co chciała, dziecko jej w tym nie przeszkodziło. Nie patrzyła na to, że jacyś ludzie powiedzą: „Wyrodna matka”. Nie roztrząsała: mieć dziecko czy nie, tylko je ma, kocha i realizuje swoje pasje. Ale, oczywiście, każda kobieta ma prawo do własnych decyzji. Tu nie powinno być reguł narzuconych społecznie. Chodzi tylko o to, żeby kobiety nie żyły w lęku, że życie ucieka. No bo ucieka, i co z tego.
Iwona, 35 lat. Ma własną kawiarnię na obrzeżach Warszawy, wymuskane mieszkanie i obsesyjny lęk przed starzeniem. Codziennie ogląda się w lustrze od stóp do głów, waży, mierzy. Regularnie chodzi na zabiegi upiększające, manikiur, do fryzjera. I drży, że nadejdzie taki moment, kiedy nic już jej nie pomoże.
– Czy wyobrażam sobie siebie na starość? Nawet o tym nie myślę. Bo niby po co, żeby się dołować? Sorry, ale starość kojarzy mi się z czymś bardzo, ale to bardzo nieprzyjemnym. Brzydotą, zniedołężnieniem, poniżeniem. Jak będę miała dzieci, to im powiem, żeby oddały mnie do domu opieki, bo nie chcę, żeby mnie oglądały.
Może z lęku kobiet przed przemijaniem wynika jednak coś pozytywnego? Na przykład to, że bardziej dbają o siebie, nie tylko o wygląd, ale też o zdrowie, kondycję?
– Do tego samego celu prowadzi wiele dróg – odpowiada Ewa Jarczewska-Gerc. – Bo z jednej strony narracja społeczna jest taka, że trzeba dbać o siebie, a z drugiej – żeby to robić jak najmniejszym wysiłkiem. Coraz młodsze kobiety korzystają z medycyny estetycznej, decydują się na operacje bariatryczne zamiast po prostu upocić się, umęczyć i zrobić to swoim wysiłkiem. Oczywiście, dobrze, jeśli ten lęk przełoży się na konstruktywne formy dbania o siebie. Czyli na dobrą dietę, bo ludzie jedzą, ale się nie odżywiają. Na regularne ćwiczenia, fajne relacje z ludźmi, dbanie o sen, także o wysiłek intelektualny, ponieważ ćwiczenia umysłowe są równie ważne jak fizyczne. Natomiast obawy może budzić to, że coraz młodsze kobiety powiększają sobie usta, przyklejają sztuczne rzęsy, robią sobie liposukcje.
Ilustracja Magdalena Pankiewicz
– Co w tym złego? – pytam.
– No to, że te działania nie zmieniają myślenia ani stylu życia. Życie wymaga wysiłku, nic nie ma za darmo. Jeżeli kobiety sobie tego nie uświadomią, to zyska na tym tylko medycyna estetyczna, która jest dla ludzi, jak najbardziej, ale niekoniecznie dla 20-latki.
Psycholożka uspokaja: lęk przed przemijaniem i śmiercią jest naturalny. Problem w tym, że współczesna kultura robi wszystko, żeby nie mówić na ten temat. To ucieczkowy sposób radzenia sobie z tym lękiem.
– Są badania, które pokazują, że kobiety przed wizytą u fryzjera mają większy poziom lęku przed śmiercią niż po wyjściu. W ogóle istnieje hipoteza, że dbanie o siebie, te wszystkie zabiegi urodowe nie tylko mają nam poprawić wygląd, samopoczucie, ale buforują też lęk przed śmiercią. Bo jak wyglądamy ładnie, to mamy poczucie, że nie weźmie nas licho. A jak weźmie, to i tak nas lepiej zapamiętają, staniemy się nieśmiertelni w sensie kulturowym.
Ewa Jarczewska-Gerc na stażu naukowym w Stanach, w Indiana University of Pennsylvania, miała okazję uczestniczyć w kursach związanych z psychologią śmierci. Przytacza badania, które pokazują, że im częściej mówi się o tym, że przemijanie to naturalny proces, tym bardziej redukuje się lęk z nim związany. Tak więc nadanie przemijaniu racji bytu, zgoda na to, że wszystko ma swój początek i koniec, docenianie każdego przeżytego dnia, wdzięczność za to, co mamy, codzienna uważność – to wszystko powoduje, że możemy być szczęśliwsi. Natomiast uciekanie i zaprzeczanie są strategią na chwilę. Bo jak się przed lękami ucieka w dzień, to one będą nam się śnić w nocy.
– Żeby kobiety wyzwoliły się od tych lęków, trzeba już małe dziewczynki uczyć niezależności – uważa psycholożka. – Niezależności od opinii i oczekiwań innych, ale też wytrwałości, stawiania sobie celów, określania marzeń, a potem do nich dążenia. Dobrze byłoby sobie powtarzać: „Nie jestem nieśmiertelna, dlatego każdego dnia robię to, co mnie rozwija, co sprawia, że jestem człowiekiem”. Badania pokazują, co leczy z lęków przed przemijaniem: pasja, aktywność i pięć filarów zdrowego życia, czyli dieta, ruch, sen, dobre relacje z ludźmi, ćwiczenia intelektualne. Mamy wybór – możemy coś dobrego zrobić i dzięki temu dobrze się czuć albo narzekać, bać się starości i czuć się źle.