Mimo że większość osób deklaruje prawdomówność, statystyki wykazują, że kłamią wszyscy. Czy istnieje uniwersalna recepta na odkrywanie kłamstw?
Kłamać można na różne sposoby – ukrywając, fałszując lub wprowadzając w błąd. Można też mijać się z prawdą, mówić jej tylko połowę albo i ćwierć. Na dodatek można kłamać w dobrej lub złej wierze. Świat kłamstwa jest potężny i w większości przypadków dla nas groźny. Dzieje się tak niezależnie od tego, czy to my kłamiemy, czy jesteśmy okłamywani. Dlatego w świecie pełnym różnorodnych interakcji, zdolność rozpoznawania, czy ktoś mówi prawdę, czy też próbuje nas wprowadzić w błąd, jest niezwykle cenna. Mimo że większość osób deklaruje prawdomówność, statystyki wykazują, że kłamstwo jest naszym chlebem powszednim. Kłamią dzieci, nastolatki, rodzice, ludzie anonimowi i ci znani z pierwszych stron gazet. Czy istnieje uniwersalna recepta na odkrywanie kłamstw? Chociaż nie ma jednego magicznego klucza, występuje kilka charakterystycznych znaków, na które warto zwrócić uwagę podczas analizy komunikacji.
Niespójność w mowie ciała
Mowa ciała jest jednym z najważniejszych aspektów, na które warto zwrócić uwagę podczas rozmowy. Słowa, które są niezgodne z ekspresją twarzy lub gestami, mogą być sygnałem kłamstwa. Unikanie kontaktu wzrokowego, grymas na twarzy czy nieścisłe ruchy – mogą wskazywać na stres związany z przekazywaniem nieprawdziwych informacji czy poglądów.
Zmiany w sposobie mówienia
Osoba, która kłamie, często wykazuje subtelne zmiany w tonie głosu, tempie wypowiedzi czy używanych słowach. Nagłe przerwy w mowie, nieścisłości w odpowiedziach lub częste używanie wtrąceń takich jak „eeem…”, „yyyy…” czy „nooo…” mogą być znakami, że w treści wypowiedzi jest coś nie tak.
Unikanie konkretnych informacji
Kiedy ktoś kłamie, może unikać konkretów, starając się zamiast tego dostarczyć ogólnikowych informacji. Brak szczegółów czy unikanie odpowiedzi na konkretne pytania mogą świadczyć o nieprawdomówności rozmówcy. Warto też zwrócić uwagę na zachowanie przeciwne – zalewanie potokiem słów i detali. Wyborowi kłamcy potrafią celowo tak ułożyć swoją historię i opatrzyć ją mnóstwem detali, żeby uzyskać efekt wiarygodności.
Komunikacja werbalna
Analiza samej mowy może dostarczyć wiele wskazówek dotyczących uczciwości rozmówcy. Pewne słowa i zwroty, takie jak: „Będę z tobą całkowicie szczery”, „szczerze mówiąc”, „na pewno” czy „prawda” – mogą być używane w nadmiarze, co jest próbą wzmocnienia wiarygodności opowieści i usilnego przekonywania o prawdziwości przekazu.
Zmiany w zachowaniu
Znając normalne zachowanie danej osoby, łatwiej jest zauważyć ewentualne odstępstwa. Zmiany w nawykach, jak na przykład unikanie społeczności czy izolowanie się, mogą być sygnałem ostrzegawczym.
Nadmierny przekaz
Kłamstwo często wymaga dodatkowej pracy intelektualnej. Osoba, która kłamie, może zbyt szczegółowo opisywać swoją historię w nadziei, że zrobi to bardziej przekonującą. Zbyt dużo szczegółów, zwłaszcza tych, które wydają się zbędne, może być powodem do zaniepokojenia.
Intuicja i kontekst
Choć analiza konkretnych zachowań jest kluczowa, warto również słuchać swojej intuicji i zwracać uwagę na kontekst sytuacji. Czasem pewne znaki, które same w sobie mogą być niejednoznaczne, stają się bardziej zrozumiałe, gdy weźmiemy pod uwagę całość zagadnienia.
Pod wieloma względami rozpoznawanie kłamstwa może być porównywane do gry, w której najwyższym poziomem umiejętności jest zdolność wnikliwej obserwacji. Zawodowcy trudniący się rozpoznawaniem fałszywych zachowań dokonują analiz tych samych rozmów wielokrotnie. Bardzo często dysponując zapisem filmowym, rozpoczynają analizę od obejrzenia całej rozmowy „na niemo”. W ten sposób wychwytują znaki charakterystyczne dla kłamstwa. Kolejnym razem dokonują analizy werbalnej bez oglądania obrazu. Wtedy najłatwiej wpadają im w ucho zwroty charakterystyczne dla kłamstwa. Dopiero za trzecim razem oglądają przekaz w wersji audiowizualnej, by wychwycić niespójności, jakie powstają w mowie ciała i warstwie werbalnej.
Jeśli mamy kontakt na żywo i nie wiemy, czy nasz rozmówca mówi prawdę, zacznijmy od obserwacji jego mimiki, gestykulacji i kontaktu wzrokowego. Czytając twarze, nie sposób nie zwrócić uwagi na oczy. W pierwszej kolejności patrzymy na ich wygląd i zmiany generowane przez mięśnie otaczające gałki oczne. W drugiej pojawia się analiza kierunku patrzenia góra, dół, lewo, prawo, skos. Wreszcie mruganie i rozszerzenie źrenic. Zwłaszcza te ostatnie wskazówki są dobrym tropem do rozszyfrowania kłamstwa, gdyż w trakcie rozmowy mamy na nie stosunkowo mały wpływ. W naszych twarzach odbija się precyzyjnie działanie autonomicznego układu nerwowego. To on generuje rumieńce, blednięcie, pocenie się. Dzięki precyzyjnej obserwacji najpierw zachowań osoby w sytuacjach normalnych, których nie musi niczego maskować, a później w trakcie rozmowy – odkrywamy hotspoty, czyli punkty niezgodności lub takie, który przyciągają w sposób szczególny naszą uwagę.
Rozpoznawanie kłamstwa to sztuka, która rozwija się wraz z doświadczeniem i praktyką. Obserwacja mowy ciała, analiza mowy, zrozumienie normalnego zachowania danej osoby – stanowi wartościowy zestaw narzędzi do identyfikacji kłamstw. Jednak kluczem jest umiejętność zrównoważenia analizy obiektywnej z intuicją, a także zdolność rozumienia kontekstu danego wydarzenia czy sytuacji. Nie ma jednego uniwersalnego klucza do odkrywania kłamstw, ale świadomość różnorodnych sygnałów może znacząco podnieść nasze umiejętności w tym obszarze.
(Fot. materiały prasowe)
Dr Sylwester Kowalski, wykładowca akademicki, specjalista z zakresu komunikacji, psychologii społecznej, budowania relacji interpersonalnych, mechanizmów sterujących mózgiem i technik relaksacyjnych. Twórca serii treningów autogennych. Pomysłodawca ogólnopolskich kampanii społecznych: Kobieta Bezpieczna i Miasto Bez Stresu. Autor książek, m.in. „Niepokorny mózg. Geniusz, buntownik, manipulator” (Wydawnictwo Zwierciadło).