Jak rozmawiać z dzieckiem o seksualności? Radzi Izą Jąderek, autorka książki „Zmieniam się”

Skąd przekonanie u dorosłych ludzi, że zainteresowanie dziecka sferą seksualności automatycznie oznacza chęć do praktykowania seksu?
Istotą problemu jest błędne założenie, że zainteresowanie dziecka seksualnością jest tożsame z chęcią uprawiania seksu. To nieprawidłowe i dość ryzykowne uogólnienie, które nie bierze pod uwagę tego, że sfera seksualności to znacznie szersze zjawisko aniżeli tylko aktywność seksualna – obejmuje naszą tożsamość, biologię, doświadczenia, socjalizację w zakresie ról płciowych i społecznych. To nam, dorosłym, seksualność kojarzy się przede wszystkim z seksem i przez ten pryzmat postrzegamy dzieci. Po drugie, to założenie nie bierze pod uwagę różnorodności rozwojowej dzieci i kontekstu ich potrzeb i zachowań. Dzieci w różnym wieku odmiennie postrzegają i doświadczają siebie i otaczającego je świata w tym zakresie. Młodsze dzieci naturalnie badają świat i zadają pytania, również te dotyczące płci, ciała swojego, ciała osób innych, bawią się np. w mamę i tatę, chcą wiedzieć, co się będzie z nimi działo podczas dojrzewania. To nie oznacza, że chcą uprawiać seks. Ich ciekawość jest naturalnym elementem rozwoju i nie powinna budzić niepokoju.

Młodsi nastolatkowie zaś, wchodzący w okres pokwitania, są przede wszystkim zainteresowani anatomią i fizjologią ciała, chcą oswoić pojawiające się zmiany, które wzbudzają w nich lęk, chcą uczyć się nawiązywania relacji. Dopiero starsi nastolatkowie zaczynają się interesować aktywnością seksualną, ale bardziej na zasadzie budowania relacji i więzi. Dorosłym często trudno przypomnieć sobie, jak sami byli w wieku dziecka, co przeżywali i z czym się borykali. Obecnie, kierując się troską o bezpieczeństwo swoich dzieci, wolą czasem nie odpowiadać na różne pytania ze strony dziecka. Ten lęk może jednak prowadzić do niepotrzebnej nadopiekuńczości i błędnej interpretacji zachowań dziecka. Lęk o swoje dziecko potrafi wykrzywić rzeczywistość do tego stopnia, że zainteresowanie dziecka sferą seksualności traktują jako zagrożenie. Zamiast pospiesznych wniosków i paniki ważna jest otwarta i wspierająca komunikacja z dzieckiem.

Jakie pytania najczęściej zadają dzieci w różnych grupach wiekowych?
Młodsze dzieci, kilkuletnie, nurtują pytania: Skąd się biorą dzieci? Skąd się wziąłem? Są one zainteresowane budową swojego ciała i ciała kolegów i koleżanek. Dziewczynki w wieku 9–11/12 lat są zainteresowane funkcjonowaniem swojego ciała. Pytają, jak rosną piersi. Jak będzie wyglądało ich zmieniające się ciało. Co to jest okres. Niezwykle ważne jest tutaj zrozumienie podstaw anatomii i fizjologii. Wiedza pozwala uporządkować chaos w ich głowach.

Czyli szukają odpowiedzi na podstawową kwestię „co się ze mną dzieje podczas dojrzewania”, jak w podtytule Pani książki?
Właśnie tak. Dla dzieci w wieku 10–14 lat oprócz funkcjonowania ciała bardzo ważne staje się budowanie relacji i badanie samego siebie w kontekście emocji i zainteresowań. Zastanawiają się one, jak unikać konfliktów, jak być życzliwym, jak zrozumieć różne potrzeby i preferencje innych osób, jak mówić o swoich uczuciach, jak stawiać granice, czym jest agresja. Wbrew powszechnemu wyobrażeniu problemy tego wieku nie ograniczają się wyłącznie do tematów związanych ze zmieniającym się ciałem. Dzieci w tym wieku wciąż potrzebują poczucia bezpieczeństwa i stabilności w swoim otoczeniu.

Brak wiedzy wywołuje lęk?
Lęk związany ze zmianami jest naturalnym elementem rozwoju dziecka. Niestety dorośli często lekceważą te obawy, co tylko ten lęk wzmaga. Ignorowanie lęku nie jest remedium na jego redukcję i nie ma szansy pomoc, bo lęk ot tak nie znika. Jedynym sposobem na jego obniżenie jest wiedza, której dorośli często odmawiają dzieciom i młodzieży. Młodym ludziom potrzebna jest rzetelna wiedza na temat fizjologii, higieny i psychologii okresu dojrzewania. Zamiast bagatelizowania tych obaw skupmy się na otwartej i szczerej partnerskiej komunikacji. Odpowiadajmy na pytania z cierpliwością i szacunkiem, dostosowując odpowiedzi do wieku i poziomu dojrzałości dziecka. Zaspokojenie poznawcze dziecka pozwala oswoić lęk związany ze zmianami i zbudować poczucie bezpieczeństwa.

Na początku naszej rozmowy powiedziała Pani, że dorośli chcą chronić swoje dzieci, więc ograniczają im dostęp do wiedzy. Jednocześnie ci sami dorośli zapominają, że powszechny dostęp do Internetu oznacza także kontakt z treściami seksualnymi. Jak reagować mądrze i wspierająco w sytuacji, gdy dziecko np. zobaczyło pornografię?
Dzisiaj rzeczywiście łatwo trafić na treści pornograficzne. I to najczęściej zupełnie przez przypadek, wyszukując różne materiały. Na wiedzy zdobywanej w necie dzieci budują swój obraz ciała, relacji, a także seksu. Wszystko zależy, w jakich warunkach i w jakim wieku dziecko zetknęło się po raz pierwszy z treściami pornograficznymi i czy miało z kim potem o tym spokojnie porozmawiać.

Starsi nastolatkowie, jeśli natrafią na takie treści po raz pierwszy, zazwyczaj mają bardziej krytyczny stosunek, wiedzą, że narządy płciowe w rzeczywistości nie wyglądają tak, jak są przedstawiane w pornografii. Natomiast młodsze dzieci, których zdolności poznawcze oraz radzenie sobie z trudnymi sytuacjami jest mniej dojrzałe, nie będą umiały sobie z tym samodzielnie poradzić. Jeśli dziecko dostaje od nas telefon z dostępem do Internetu, to powinniśmy uprzedzić je, że może tam zobaczyć nagie ciała, osoby prezentujące narządy płciowe i wobec takich treści może ono poczuć się zagubione, zawstydzone czy przestraszone, ale wtedy niech się nie waha prosić o pomoc rodzica. Wprowadzając dziecko w wirtualny świat, warto nauczyć je, aby nie udostępniało w Internecie żadnych danych osobowych, takich jak adres zamieszkania, numer telefonu czy nazwa szkoły. Przestrzec dziecko, aby unikało robienia zdjęć i publikowania ich w sieci. Przede wszystkim zapoznać dziecko z zasadami tzw. netykiety, czyli bezpieczeństwa w sieci. Powinniśmy też uświadomić dziecko, że w Internecie nie wszyscy są tymi, za kogo się podają. Wiele osób ukrywa się pod anonimowymi nickami i może czuć się bezkarnie w swoich działaniach. Wyjaśnić dziecku, że hejt i złośliwości w Internecie mogą mieć negatywny wpływ na samopoczucie i warto szukać wsparcia w razie takich incydentów.

Sytuacje kryzysowe, takie jak nieoczekiwany kontakt z treściami pornograficznymi, mogą wywołać u dziecka silne emocje i reakcje. Zadaniem uważnego rodzica jest pomoc dziecku rozpoznać te uczucia i pomóc dziecku poradzić sobie z nimi, jak również dać dziecku odpowiednią wiedzę na temat tego, co zobaczyło. I oczywiście, niezależnie od wszystkiego, potrzebujemy pamiętać, że wszystkie uczucia są OK i nie powinniśmy mówić dziecku, że czegoś „nie powinno czuć”.

Jak powinniśmy rozmawiać o sprawach seksu z naszymi dziećmi? Jak radzić sobie z własnym skrępowaniem i niezręcznością w rozmowie?
Zacznijmy od oswojenia słownictwa na temat ciała. Oddzielmy własne doświadczenia osoby dorosłej od tego, z czym przychodzi do nas dziecko, które tych dorosłych doświadczeń nie ma. Edukacja seksualna nie jest instruktażem, jak uprawiać seks, ale wiedzą o płci, funkcjonowaniem ciała, relacjami, tożsamości, bezpieczeństwa, przygotowaniem dziecka do kolejnych etapów dojrzewania seksualnego i życia w ogóle. Chociaż rozmowa z dzieckiem o seksualności jest ważna, nie oznacza to, że rodzice muszą stawać się ekspertami w tej dziedzinie. Rodzice posiadają wiele innych cennych umiejętności i kompetencji, które są niezbędne w wychowaniu dziecka. Jeśli czujemy się niekomfortowo lub nie posiadamy wystarczającej wiedzy, aby odpowiedzieć na pytania dziecka dotyczące seksualności, nie bójmy się do tego przyznać. Pamiętajmy, że zawsze można wspólnie z dzieckiem poszukać rzetelnych źródeł informacji na temat anatomii, fizjologii czy relacji interpersonalnych. Można także wyrazić zgodę na udział dziecka w zajęciach edukacji seksualnej albo szukać pomocy u specjalisty. A to, co jest najważniejsze w uważnym rodzicielstwie, to umiejętność słuchania bez oceniania oraz rozumienie perspektywy dziecka.

Poradnik: Jak rozmawiać z dzieckiem o seksualności?

• Warto, aby wiedza wyprzedzała doświadczenie, zwłaszcza gdy rozmawiamy z nastolatkiem.
  
  
• Wybieraj momenty codzienne, naturalne. Kiedy rodzice się przytulają, kiedy widzą na filmach nagie ciała. Edukacja związana z seksualnością powinna być wpleciona w codzienność, a nie stanowić odrębne rozmowy.
  
  
• Na dłuższe, bardziej złożone tematy wybieraj czas, w którym można porozmawiać bez pośpiechu, gdyż pierwsza rozmowa może się zakończyć po kilku minutach lub też trwać znacznie dłużej.
  
  
• Zacznij od zapytania, co twoje dziecko już wie na dany temat. Koryguj ewentualne błędne informacje, daj prawidłowe. Razem poszukajcie, jeśli jakiejś wiedzy nie masz.
  
  
• Bądź cierpliwy/a i słuchaj uważnie. Nie oceniaj i nie krytykuj.
  
  
• Dostosuj swój sposób rozmowy i słów, a także wiedzę do wieku i dojrzałości dziecka. Młodszym dzieciom wyjaśnij podstawowe pojęcia. Z nastolatkami możesz rozmawiać o tożsamości, antykoncepcji, budowaniu zdrowych relacji, bezpieczeństwie.
  
  
• Używaj prostego i zrozumiałego języka.
  
  
• Nie spiesz się, nawet jeśli dotąd nie rozmawialiście o tych kwestiach.
  
  
• Stwórz dla dziecka atmosferę otwartości i zaufania, w której będzie mogło swobodnie zadawać pytania i dzielić się swoimi myślami i uczuciami dotyczącymi seksualności.
  
  
• Pamiętaj, że edukacja seksualna to proces, który trwa całe życie. Wiedza powinna być przekazywana na bieżąco i być stałym elementem waszych rozmów. Pamiętaj, żeby stworzyć dla dziecka atmosferę, w której będzie miało poczucie bezpieczeństwa i otwartości.

Książkę znajdziesz poniżej.