„Czy to już demencja?” – myślisz, gdy po raz kolejny nie wiesz, gdzie podziałaś klucze albo po jaką rzecz przyszłaś do drugiego pokoju. Ale neurolodzy uspokajają. Kłopoty z pamięcią w młodym wieku częściej mają dużo bardziej prozaiczne przyczyny. Sprawdzamy, co im sprzyja i jakie jest ryzyko, że przekształcą się w coś poważniejszego.
Kłopoty z pamięcią w wieku trzydziestu–czterdziestu lat wydają się czymś rzadkim i niespotykanym. Zależy jednak, co dokładnie mamy na myśli, mówiąc o kłopotach. Czy chodzi o to, że zapomniałaś kupić czegoś w sklepie? Masz jakieś słowo „na końcu języka”, ale nie umiesz go sobie przypomnieć? A może miałaś coś przynieść z kuchni i po wejściu do niej już nie pamiętasz, o co chodziło?
Nie musisz się tym aż tak przejmować. Te sytuacje lekarze uznają za dość typowe dla współczesnych młodych ludzi, których mózgi przyswajają dziś o wiele więcej informacji niż kiedykolwiek. I choć natężenie bodźców wzrosło niebotycznie, to „pojemność” mózgu pozostała taka jak u naszych przodków. Stąd rodzą się problemy.
Umysł każdego z nas ma ograniczone zdolności przetwarzania informacji. Chodzi o tzw. pamięć roboczą, która w sposób krótkotrwały przechowuje dane potrzebne do wykonywania doraźnych zadań. Można porównać ją do pamięci RAM komputera, który zwalnia i się zawiesza, gdy w jednym czasie musi wykonać dużo poleceń. U ludzi zachodzi podobny proces: gdy mózg jest zmęczony i przeciążony, pamięć robocza kurczy się, co skutkuje częstszym zapominaniem.
A jakie dokładnie czynniki nasilają „kurczenie się” pamięci roboczej i kłopoty z zapamiętywaniem? Jest ich kilka.
To przyczyna numer jeden problemów z pamięcią w młodym wieku. Nasze mózgi są dziś stale bombardowane informacjami (social media, powiadomienia, multitasking), przez co nie są w stanie efektywnie filtrować i utrwalać danych. Mnogość bodźców i informacji obniża ich wydajność, na czym cierpi nasza pamięć – zwłaszcza ta krótkotrwała. Gdy myślimy o zbyt wielu rzeczach w krótkim czasie, jesteśmy rozkojarzeni, mamy trudności w koncentracji i zapamiętywaniu faktów.
Brak snu zmniejsza objętość hipokampa, struktury mózgowej kluczowej dla pamięci. Jeśli więc notorycznie się nie wysypiamy, możemy częściej doświadczać „zaćmienia” umysłu. Co istotne, niedobór snu upośledza zarówno pamięć krótkotrwałą, jak i długotrwałą. A to dlatego, że sen (szczególnie faza REM i NREM głęboka) odpowiada za konsolidację pamięci, czyli „zapisanie” informacji z dnia. Gdy nie utrwalimy ich sobie w nocy, możemy nie pamiętać rzeczy, które wydarzyły się nawet dzień wcześniej.
Problemy natury psychicznej także mogą odgrywać istotną rolę w procesie zapamiętywania. Gdy żyjemy w permanentnym stresie, nasz organizm wydziela zwiększone ilości kortyzolu, który działa neurotoksycznie na hipokamp i zakłóca komunikację w mózgu. Dodatkowo obsesyjne myśli na jakiś temat, który wywołuje u nas napięcie, mogą powodować rozkojarzenie i uniemożliwiać skupienie się na „tu i teraz”. Podobnie działa lęk – zaburza on uwagę selektywną, czyli zdolność do skupienia się na jednym bodźcu przy ignorowaniu innych. W efekcie to, co istotne, częściej nam „umyka”.
Kłopoty z pamięcią są też typowe dla osób z depresją. Choroba ta spowalnia procesy poznawcze i ogranicza aktywność kory przedczołowej odpowiedzialnej za planowanie, uwagę i zapamiętywanie. Skutkiem są problemy w przypominaniu sobie wydarzeń, a także niska motywacja do zapamiętywania nowych informacji (bo chory wychodzi z założenia, że „to i tak nie ma sensu”).
Także dorośli z ADHD (zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi) częściej mogą odczuwać kłopoty z pamięcią. Zaburzenie to zakłóca bowiem zdolność do koncentracji i osłabia pamięć roboczą. W rezultacie osoby z ADHD często są zdezorganizowane, roztargnione, zapominają ważne terminy i muszą po kilka razy sprawdzać jedną rzecz.
Czytaj także: Objawy ADHD u kobiet – jak je rozpoznać?
Coraz więcej lekarzy i naukowców upatruje źródeł kłopotów z pamięcią w szybkim dostępie do informacji. „Efekt Google” (który niedługo pewnie zaczniemy nazywać „efektem AI”) powoduje, że mózg przestaje „uczyć się na pamięć”, bo wie, że wszystko można wygooglować. Gdy takie podejście do uczenia się i pozyskiwania nowych informacji staje się naszą codziennością, umysł siłą rzeczy mniej pracuje. Nasza rezerwa poznawcza kurczy się, a zdolność mózgu do długoterminowego przechowywania wiedzy stopniowo zanika.
Zawsze trzeba mieć też na uwadze, że przyjmowane przez ciebie leki i używki mogą negatywnie wpływać na funkcjonowanie pamięci. Należą do nich w szczególności: leki uspokajające i nasenne (benzodiazepiny); leki przeciwhistaminowe I generacji (np. hydroksyzyna, difenhydramina, prometazyna); niektóre leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, doksepina); leki na nadciśnienie (propranolol, metoprolol); a ponadto używki – alkohol, kofeina (w nadmiarze), nikotyna, marihuana, amfetamina i inne stymulanty (także te używane w leczeniu ADHD).
Znakomita większość ludzi, która zauważa u siebie drobne „zaniki” pamięci, nie musi martwić się na zapas. Jeśli ograniczymy bodźce będące przyczyną rozkojarzenia, zrezygnujemy z multitaskingu, a do tego zadbamy o dłuższy sen i lepszą regenerację układu nerwowego, uciążliwe zapominanie prostych rzeczy powinno ustąpić samoistnie. Zawsze też możemy zapisywać sobie ważne rzeczy w kalendarzu lub ustawiać przypomnienia na telefonie.
Specjaliści podkreślają jednak, że są sytuacje, w których osłabienie pamięci może być zwiastunem poważniejszych schorzeń neurologicznych. Co powinno skłonić nas do wizyty u lekarza?
- gdy twoje kłopoty z pamięcią są zauważalne dla rodziny i znajomych;
- gdy zdarzają się na tyle często, że zakłócają twoje codzienne funkcjonowanie;
- gdy utrudniają ci wykonywanie zadań, które wcześniej przychodziły ci z łatwością;
- gdy zapominasz rzeczy, które miałaś zakodowane w głowie od lat, np. drogę ze swojego domu do najbliższego sklepu, przepis na ciasto, które robisz od 10 lat albo imiona najbliższych przyjaciół.
Przypadki te są na tyle niepokojące, że powinny zostać skonsultowane z neurologiem.