W dobie kultu produktywności, gdy codziennie słyszymy, że powinniśmy „wycisnąć z dnia jak najwięcej”, rzadko mówi się o potędze… samotności. Tymczasem, jak dowodzi neurobiolog dr Joseph Jebelli, to właśnie umiejętność bycia samemu – nie iloraz inteligencji – łączy największych geniuszy w historii.
W kulturze, która nieustannie zachęca nas do „wykorzystywania czasu w pełni”, do „walki z prokrastynacją” i „ciągłej produktywności”, trudno oprzeć się wrażeniu, że każda chwila zatrzymania to w zasadzie krok wstecz. A jednak neurobiolog Joseph Jebelli przekonuje, że jest dokładnie odwrotnie. Zdaniem amerykańskiego naukowca to właśnie umiejętność bycia samemu, odpoczynku i pozwolenia myślom na swobodny bieg może być sekretem prawdziwej inteligencji.
W swojej pracy Jebelli opisuje zjawisko, które na pierwszy rzut oka wydaje się banalne, ale ma potężny wpływ na naszą kreatywność i zdolności poznawcze: samotność. Nie chodzi tu o długotrwałą izolację czy poczucie osamotnienia, ale o świadomie wybraną przestrzeń tylko dla siebie.
„Z poznawczego punktu widzenia samotność może zwiększać kreatywność, oferując niezbędną przestrzeń do rozwoju idei” – pisze Jebelli. To właśnie wtedy, gdy nie jesteśmy bombardowani bodźcami z zewnątrz, nasz mózg uruchamia tzw. sieć domyślną (default network), odpowiedzialną za tworzenie nowych połączeń między neuronami, pogłębianie wiedzy i rozbudzanie wyobraźni.
Czytaj także: Masz wrażenie, że twój mózg jest przeładowany? 5 sprawdzonych sposobów na reset i odzyskanie jasności umysłu
Niektórzy intuicyjnie wiedzieli o tym od dawna. Bill Gates, założyciel Microsoftu, przez lata dwa razy w roku spędzał samotny tydzień w domku nad jeziorem, otoczony jedynie stosami książek i notatek. Był wtedy całkowicie odcięty od świata zewnętrznego, nawet rodziny i współpracowników. Nazywał to „Think Week” – tygodniem myślenia.
Jak donosi „The Wall Street Journal”, podczas jednego z takich wyjazdów Gates opracował plan uruchomienia przeglądarki Internet Explorer. Taki był efekt tygodnia ciszy i skupienia.
Nie tylko współcześni przedsiębiorcy korzystali z mocy samotności. Leonardo da Vinci, archetyp renesansowego geniusza, znany był z długich chwil kontemplacji. Podobno potrafił godzinami wpatrywać się w „Ostatnią Wieczerzę”. Po prostu siedział i patrzył, a potem wykonywał jedno pociągnięcie pędzlem i… odchodził.
To, co dla postronnego obserwatora mogło wyglądać jak bezczynność, w rzeczywistości było głębokim procesem twórczym. Czasem myślenie to bowiem właśnie najważniejsza praca.
Jak twierdzi Jebelli, nasz mózg nie został stworzony do nieustannej stymulacji. Wręcz przeciwnie – żeby naprawdę się rozwijać, potrzebuje przestrzeni, ciszy i oderwania od zadań. Nawet krótki codzienny czas spędzony w samotności może mieć zbawienny wpływ na nasze: koncentrację, nastrój i zdolność rozwiązywania problemów.
Nie ma jednej „idealnej dawki samotności”, ale zasada jest prosta: im więcej czasu spędzasz sama, szczególnie wtedy, kiedy naprawdę masz na to ochotę, tym lepiej dla twojego mózgu.
Jebelli daje kilka prostych, ale skutecznych wskazówek:
1. Zacznij od małych kroków
Nie musisz od razu wyjeżdżać na tygodniowy „retreat” z jogą kundalini, pilatesem i medytacją. Wystarczy 10 minut dziennie – w ciszy, bez telefonu, bez planu. Usiądź, oddychaj, daj myślom płynąć.
2. Zaplanuj samotne chwile
Może to być spacer, weekend w pojedynkę czy po prostu zamknięcie drzwi do pokoju na godzinę. Oderwanie się od rutyny pozwala spojrzeć na sprawy z nowej perspektywy.
3. Wybieraj świadomie, z kim spędzasz czas
„Wielu z nas spędza czas z ludźmi, z którymi nie powinniśmy – zgryźliwymi znajomymi, fałszywymi przyjaciółmi czy toksycznymi członkami rodziny, z którymi relacje są trudne. Robimy to, bo czujemy się zobowiązani” – pisze Jebelli. Ale to podnosi poziom kortyzolu, hormonu stresu, który dosłownie osłabia nasze mózgowe „obwody społeczne” i utrudnia budowanie zdrowych relacji.
4. Prowadź dziennik lub po prostu rozmyślaj
Zapisuj, co czujesz, o czym myślisz, co cię porusza. Taki akt refleksji pozwala uporządkować emocje i lepiej zrozumieć samego siebie.
5. Rób rzeczy, które z natury są samotne
Rysowanie, gra na instrumencie, joga, medytacja, pisanie, długa kąpiel, pielęgnowanie ogrodu. To nie tylko chwile przyjemności, ale też doskonałe sposoby na budowanie wewnętrznej równowagi.
Wnioski? Inteligencja to nie tylko liczby. Być może najważniejsze przesłanie płynące z pracy Jebelliego jest takie: inteligencja to nie tylko IQ, zdane egzaminy czy szybkie kojarzenie faktów. Prawdziwa mądrość to umiejętność zatrzymania się, zasłuchania się w siebie i pozwolenia umysłowi na wędrowanie bez celu. Czasem, by coś naprawdę wymyślić, trzeba po prostu na chwilę przestać myśleć.
Źródło: J. Jebelli, „Neuroscientist: The No. 1 trait of highly intelligent people, including Bill Gates and Leonardo da Vinci—it’s not about IQ”, cnbc.com [dostęp: 30.07.2025]