„Spadaj i daj mi spokój” – co mówić w zamian, żeby pokazać asertywność? 4 zasady kulturalnych, asertywnych komunikatów

Artykuł pochodzi z magazynu „Sens” 6/2025.

Słowo „asertywność” przeżywa chyba kolejny już renesans. Pojawia się w nowej, mniej zgrzebnej odsłonie niż ta z początku naszego wieku, kiedy modne było szkolenie pracow­ników z zakresu komunikacji asertywnej. Nie wiedzieć czemu wiele osób wychodziło wtedy z tych szkoleń z przekonaniem, że asertywność to umiejętność powiedzenia rozmówcy: „spadaj i daj mi spokój”, tyle że w bardziej kulturalny sposób.

Tymczasem asertywność to nie tylko umiejętność mówienia „nie”, lecz także:

• umiejętność proszenia ludzi o przysługę i zgoda na to, że mogą odmówić;
• umiejętność krytykowania i przyjmowania krytyki;
• zdolność chwalenia i przyjmowania pochwał;
• umiejętność prowadzenia dyskusji, jeśli wybieram konfrontację;
• i wreszcie – swoboda wyboru: czy chcę się zachować asertywnie, czy też tym razem wybieram, że zacho­wam się inaczej.

Asertywność wyraża się w uznawaniu i respekto­waniu własnych praw na równi z prawami innych. Zachowujemy się asertywnie, kiedy mamy odwagę otwarcie dbać o swoje wartości i jednocześnie jeste­śmy w stanie zrozumieć, że inni pragną dbać o swoje. Asertywność rodzi się z odwagi i współczucia, a nie z nieufności czy lęku.

Dlaczego tak trudno nam być asertywnym?

Etymologicznie łacińskie pojęcie assertio oznacza wyzwo­lenie, zwłaszcza wyzwolenie niewolnika. W trudnych relacjach z innymi stajemy się niewolnikami silnych emocji wynikających z nieufności i lęku, które powodują „włączenie” naszych reakcji obronnych i przekazanie dowodzenia ciału migdałowatemu (część mózgu od­powiedzialna za poczucie zagrożenia), które blokuje racjonalne myślenie na rzecz instynktownych zacho­wań, takich jak atak, ucieczka lub zamrożenie. Część mózgu odpowiedzialna za kontrolowanie impulsów, podejmowanie inteligentnych decyzji, planowanie oraz umożliwiająca obiektywne, a nie subiektywne podejście do sytuacji, zostaje „wyłączona”. Dlatego jeżeli chce­ my zachowywać się w sposób racjonalny w trudnych sytuacjach interpersonalnych, musimy być zdolni do regulowania własnych emocji.

Istotne są jednak nie tylko słowa, lecz także stan na­szego umysłu w chwili, gdy je wypowiadamy. Kiedy powiemy: „Jeśli będziesz nadal podnosić głos, zakończę naszą rozmowę”, odczuwając złość lub lęk, to szanse na przeprowadzenie konstruktywnej, racjonalnej dyskusji maleją niemal do zera, bo nasza postawa nie jest praw­ dziwie asertywna.

Podstawa asertywności – jasne wytyczne

Co zatem może pomóc w zachowaniu łączności z włas­nym rozsądkiem i spokojem, jeśli spotykamy się z czyjąś niefrasobliwością, niesłownością, brakiem szacunku i współpracy czy próbami przerzucania na nas nie na­ szych obowiązków? Kiedy sytuacja wymyka się spod kontroli, dobrym sposobem na przywrócenie równowagi jest odnoszenie się do zasad, przepisów, ustaleń. Takich, którym podlegają obie strony konfliktu lub na które się wcześniej zgodziły lub umówiły.

W organizacjach mamy ustalenia stworzone po to, by łatwiej było funkcjonować i współpracować w grupie. Przejawem zdrowego asertywnego podejścia jest zaznajomienie się z nimi, gdy tylko zaczynamy pracę w nowej firmie czy na nowym stanowisku. Wszelkie niejasności i brak pewności, czy na przykład jakieś tam zadanie należy do mojego zakresu obowiązków, czy nie, potrafią się zemścić w ten sposób, że nie będziemy w stanie powołać się na jasne ustalenia w tej kwestii. W sprawach nie na tyle istotnych, by opisywały je firmowe regulaminy, a które powodują nieporozumienia i napięcia – możemy wspólnie z innymi zainteresowanymi ustalić zasady, na jakich będziemy się opierać w danej kwestii. Kiedy mamy do czego się odwołać, łatwiej jest prosić kolegę, koleżankę, pracownika lub menedżera o zmianę zachowania bez wpadania w pułapkę wychowywania się nawzajem (a to właśnie bywa zarzewiem wielu konfliktów).

Instrukcja krok po kroku, jak budować asertywny komunikat